Empathisch intelligent – bestaat dat? En wat moet je doen als je (te)veel voelt?

Empathisch intelligent. Bestaat dat? Volgens de psycholoog en kunsttherapeute en schrijfster Imi Lo wel, al is het een vorm van begaafdheid waar niemand over praat. In haar recent verschenen boek Te(veel) voelen stelt zij: “In onze samenleving is het ‘begaafde kind’ het kind dat hoge cijfers haalt en wedstrijden wint. Hartswijsheid, emotionele begaafdheid en een hoge mate van moreel besef zijn gaven die in hoge mate bijdragen aan het welzijn in (en heelheid van) onze samenleving en planeet. Toch worden deze emotionele, holistische en spirituele zijnskwaliteiten nog niet in dezelfde mate erkend en gewaardeerd als andere vormen van (meervoudige) intelligentie.

Met haar boek (Te)veel voelen wil Imi Lo juist empathisch gevoelige, talentvolle en soms emotioneel-intense mensen een hart onder de riem steken. Het boek is bedoeld als hulpmiddel voor hen die hun helingsproces goed willen doorstaan en/of die een vervullend leven willen leiden. In dit artikel vat ik een aantal (voor mij) heel wezenlijke inzichten samen, zodat jij kunt inschatten of dit boek (ook) écht iets voor jou is.

boekbespreking door Petra Hiemstra, 14 januari 2023

Empathisch intelligent – bestaat dat? Ja!

Imi Lo – “Als empaat heb je de natuurlijke gave om je rechtstreeks af te stemmen op emoties van andere mensen. Dit gebeurt automatisch en onbewust. Als je je hier niet bewust van bent en je je eigen gevoelens niet kunt onderscheiden van die van andere mensen, kun jee overweldigd raken door onnodige stress en pijn van de mensen om je heen. Psychische symptomen, zoals stemmingswisselingen en lichamelijke symptomen, zoals een onvoorspelbaar energieniveau, hoofdpijn en vermoeidheid, kunnen hiervan het gevolg zijn. Daarom is het heel belangrijk dat mensen die van nature empathisch zijn, leren hoe ze hun empathische vaardigheden kunnen aanscherpen. Bijvoorbeeld door hun emoties te reguleren en vanuit een ander perspectief naar situaties te kijken. Zonder deze vaardigheden ‘absorberen’ veel empathische mensen te veel emoties van anderen, waardoor ze een burn-out kunnen krijgen.” (…)

“Als je externe prikkels niet kunt filteren, ervaar je de wereld voortdurend als bedreigend, waardoor je de hele tijd gespannen en hyperalert bent. Daardoor kun je de behoefte hebben om je af te zonderen. Doordat je geen adequaat innerlijk gevoel van veiligheid hebt en ook geen energetische grenzen waarop je kunt rekenen, kies je er wellicht voor om je af te zonderen of het contact met andere mensen zoveel mogelijk te beperken, zodat je je veilig voelt.

Volgens de theorie van Heller en La Pierre zijn omgevingsgevoeligheden een gevolg van een niet goed ontwikkeld vermogen om je met jezelf en anderen te verbinden. En dat zou dan weer het gevolg zijn van een ontwikkelingstrauma dat je vroeg in je leven hebt meegemaakt. Ze opperen ook dat deze gevoeligheden te maken hebben met complicaties bij de geboorte, prenataal trauma zoals intra-uteriene operaties, prematuriteit met incubatie of traumatische gebeurtenissen tijdens de zwangerschap. Het nadeel van deze kijk op gevoeligheid is dat het een pathologiserend effect kan hebben. Maar zoals blijkt uit het onderzoek naar hsp’ers is gevoeligheid geen ziekte. Het is een aangeboren eigenschap, een temperament waarmee je wordt geboren. Hoewel sommige onderzoeken en theorieën gevoeligheid in verband hebben gebracht met jeugdtrauma, blijft het verband tussen de twee onduidelijk”.

Is er een verschil tussen empathische en emotionele intelligentie?

Omdat de schrijfster dit verschil in haar boek niet expliciet duidelijk maakt, legde ik Imi deze vraag per mail voor. Ze reageerde per ommegaande met de volgende respons: “To my mind empathic intelligence is a bit more specific and perhaps it falls under the wider umbrella of emotional intelligence. Empathy has an automatic component (active mirror neurons and it’s automatic) and a cognitive component (also known as cognitive empathy). Many highly sensitive people have highly active mirror neurons making them automatically feel what others feel. But if they work on it intentionally they can sharpen their mentlising skills to effectively use and communicate their empathy whilst maintaining good boundaries. To be honest this is such a complex concept I may not be explaining it very well in just a short email!” – dus misschien hierover later meer.

Empathisch intelligente kinderen hebben behoefte aan (en missen soms) empathisch intelligente ouders

Imi Lo: “Onderzoek heeft uitgewezen dat de emotionele ontwikkeling van kinderen voor een groot deel wordt bepaald door hoe warm hun ouders zijn, hoe sterk ze zijn afgestemd op de behoeften van hun kind en in hoeverre ze voor hun kind aanwezig zijn. Alleen fysiek aanwezig zijn is niet voldoende: ouders moeten afgestemd zijn op de emotionele toestand van hun kinderen door ze feedback te geven en echt contact met hen te maken. Maar in sommige gevallen hebben ouders zich op emotioneel vlak ook niet goed ontwikkeld, waardoor ze emotioneel van hun kinderen zijn afgesneden. Deze ouders hebben vaak last van niet-geheelde trauma’s, rouwverwerking en depressie. Ze zijn bang voor emoties en tedere gevoelens en kinnen daardoor geen contact maken met hun emotioneel intelligente kind. (…)

Ook al doen de meeste ouders hun uiterste best op basis van wat ze hebben en weten, vaak zijn hun opvoedkundige vaardigheden beperkt. Zelfs ouders met de beste bedoelingen kunnen vaak niet voldoen aan de behoeften van hun intense en gevoelige kinderen. Kinderen die veel liefde, aandacht en begrip tekortkomen, verlangen er de rest van hun leven naar om gezien en gehoord te worden, zoals ze zijn.

Het patroon loslaten van het ‘ver-ouderde’ kind

“Veel emotioneel gevoelige en begaafde mensen namen als kind binnen het gezin automatisch de rol op zich van de ‘kleine volwassene.’ deze zogenaamde parentificatie treedt op als een kind ’te vroeg’ volwassen moet worden, met een enorme hoeveelheid verantwoordelijkheid wordt belast, of een ouder voor zijn ouders moet zijn. Begaafde kinderen nemen deze rol automatisch op zich omdat ze er van nature goed in zijn.

Voor veel uitzonderlijk empathische kinderen geldt dat ze hun gezinsleden emotioneel steunen. Dat doen ze omdat ze meer warmte, mededogen en diepgang bezitten dan de meeste andere mensen. Kinderen die dit meemaken voelen zich tijdens het opgroeien hyperalert en enorm verantwoordelijk. Ze zijn eraan gewend dat zij diegenen zijn die ervoor zorgen dat alles in orde is en dat ze niet alleen in hun eigen behoeften moeten voorzien maar ook in die van anderen. Ze zijn geprogrammeerd met het gevoel dat als ze de teugels ook maar een klein beetje laten vieren, het mis zal gaan.”

Waarom zijn we zo bang voor empathisch intelligente mensen?

Imi Lo: “Uitzonderlijk bewuste mensen kun je vergelijken met kanaries in een kolenmijn. Vroeger namen mijnwerkers kanaries mee de mijn in; als er giftig gas aanwezig was, werden de kanaries onrustig of gingen zelfs dood. Op die manier werden mijnwerkers gewaarschuwd voor het dreigende gevaar. Net als veel creatieve kunstenaars onthullen emotioneel begaafde mensen waarheden en hebben ze vooruitstrevende gedachten die de meeste mensen een ongemakkelijk gevoel geven. Mensen hebben de neiging om zich te verzetten tegen een verandering van de status quo. Wie de boel op zijn kop ziet, wie de status quo dreigt te verstoren, wie moeilijkheden veroorzaakt, wordt afgewezen door mensen die bang zijn voor het onbekende.”

Kunnen empathisch intelligente en begaafde mensen ook afgestompt raken?

Imi Lo: “Ja. Emotionele afstomping, bevriezing of onthechting wordt door verschillende mensen verschillend ervaren: je kunt een aanhoudend gevoel van verveling en leegte hebben, waardoor je je emoties niet kunt laten zien of voelen. Je kunt niet meer met de gebruikelijke vreugde of droefheid op gebeurtenissen reageren, of je vindt het lastig om op een diepgaande en zonvolle manier met ander mensen in contact te komen.

Binnen de psychologie wordt de term ‘affect fobie’ gebruikt voor de neiging van sommige mensen om gevoelens te vermijden waarvan ze denken dat ze die niet kunnen verdragen. Daardoor reageren ze emotioneel onthecht en ervaren ze het leven op een ‘gedissocieerde’ of ‘gedepersonaliseerde’ manier.

De werking van je beschermende schild is vergelijkbaar met wat de psycholoog Jeffrey Young de ‘onthechte-beschermmodus’ noemt. Voorbeelden van tekenen en symptomen van deze modus zijn ‘depersonalisatie, leegte, verveling, middelenmisbruik, eetbuien, zelfverminking, psychosomatische klachten, ‘wezenloosheid’, of het (aannemen van) een cynische afstandelijke of pessimistische houding, zodat je geen tijd en aandacht aan mensen of activiteiten hoeft te schenken.

Als je eerder gekwetst ben geweest in relaties en voor afstandelijkheid koos om jezelf te beschermen, kan het moeilijk zijn om uit je schulp te komen. Maar doordat je oorspronkelijk pijn in de relationele sfeer ontstond, kan die niet volledig geheeld worden zonder jezelf kwetsbaar tegenover een ander op te stellen. De existentiële spanning tussen van anderen afgesneden en met anderen verbonden zijn, en het verlangen naar veiligheid als je in het gezelschap van andere mensen bent, zijn dingen die alle mensen tot op zekere hoogte bezighouden. Eric Fromm opperde dat ‘verwantschap’, de synthese van nabijheid en uniciteit, de oplossing is voor deze spanning.”

De waarde van een getuige, therapie of coaching voor empathisch intelligente, begaafde (en snel gekwetste) mensen

Imi Lo: “Als je je hele leven al op jezelf aangewezen bent geweest, kan het moeilijk zijn op andere mensen te vertrouwen. Maar als iemand anders getuige is van je verhaal, kan dat op een fundamenteel niveau en unieke wijze helend voor je zijn. Een getuige kan ook niet zomaar vervangen worden door zelfhulptechnieken. Het doel van het vertellen van je verhaal is dat je de diepgaande helende werking ervaart van het feit dat jouw waarheid gezien, gehoord en geloofd wordt. Zeker als je de neiging hebt om jezelf van je gevoelens los te koppelen, kan het heel goed voor het integratieproces zijn om iemand getuige te laten zijn van je verhaal.

Als je binnen je familie en vriendenkring geen mensen kent die objectief en niet-oordelend kunnen luisteren, kun je overwegen professionele hulp in te roepen. Wees je er echter wel van bewust dat hulpverleners en therapeuten ook mensen zijn, en zelf ook de onbewuste vooroordelen van de maatschappij kunnen hebben verinnerlijkt. Als ze hun eigen culturele en religieuze bagage meenemen, kun je je daarna nog meer gekwetst voelen dan daarvoor. Je wilt natuurlijk niet nog een keer meemaken wat er in vroegere relaties is gebeurd toen je intuïtie en vooruitstrevende manier van denken een bedreiging vormden. De sleutel is dat je blijft zoeken naar iemand die je kunt vertrouwen en dat je daarbij op je intuïtie vertrouwt.”

Dit boek is een verademing voor mensen die zich, net als ikzelf, herkennen in de labels HSP/HSP/Hoog EQ/Emotionele naaktslak/Zorgverlener of Vroedvrouw van de Ziel.

Winnaars Te(veel) voelen

In mijn nieuwsbrief van januari 2023 heb ik 3 exemplaren van  (Te) veel voelen (2022) van Imi Lo verloot. Deze exemplaren zijn gewonnen door Annemarieke v/d Hoek, P. Matahelumual en Jeanette Mennes.

Is dit boek ook echt iets voor jou? Ren dan naar de dichtstbijzijnde bieb of je plaatselijke boekhandel. Uiteraard kun je het boek ook voor 25 Euro direct bij bol.com of managementboek.nl bestellen.

Ik dank mijn coachee MJ voor het opmerkzaam maken van dit fantastische boek.

Meer weten over de therapie en coaching die Imi Lo aanbiedt of de kunst die ze maakt? Klik dan hier

Meer lezen?

• The Empath’s Survival Guide,Life Strategies for Sensitive People –  Judith Orloff