Zendziekte versus luisterlust

Zendziekte versus luisterlust – Wat maakt luisteren toch zo lastig? En zo … leuk?! – Greta, Koning Willem-Alexander en ook onze Burgemeesters roepen ons ertoe op. Luister elkaar groot! En natuurlijk. Ze hebben een punt. Hun appèl is logisch. Hoe komt het dat luisteren zo voor velen lastig (b)lijkt? In dit artikel onderzoek ik hoe we onze collectieve luisterluist op een hoger peil kunnen brengen.

door Petra Hiemstra, 15 april 2020

Allereerst een vaststelling:

Zendziekte versus luisterlust –Velen hebben (te) weinig innerlijke luisterruimte

Het aantal landgenoten dat met moeite het hoofd boven water houdt, is groot. Armoede geeft stress en stress benauwt het brein. Ook het aantal mensen dat lijdt aan eenzaamheid en/of depressies loopt in de miljoenen. Voor al deze mensen is luisteren naar zichzelf en anderen lastig. Zij hebben boven alles behoefte aan een aandachtig luisterend oor. Aan goede reflecties waardoor ze zich gezien en gehoord voelen. Aan concrete, holistische maatregelen die het leven lichter maken. En aan rake vragen die hen motiveren.

Echter de wachtlijsten voor beroepsluisteraars zijn lang. Dus klinkt het verwijt “je hoort me wel, maar je luistert niet!” steeds prangender in het private en publieke domein. Wat kunnen we daaraan doen? Laten we éérst naar enkele mogelijke oorzaken kijken.

Zendziekte

Een cliënte verzuchtte laatst: “ik ben niet opgevoed, ik ben onderwezen!” Ben je, zoals velen van ons, opgegroeid met het adagium: “je móet naar mij luisteren!” en als je ouders daarmee bedoelden: “Doe wat ik zeg, zonder overleg”, dan is het logisch dat luisteren voor jou een negatieve connotatie heeft. Jij moest luisteren, maar werd je ook gehoord?

Als luisteren synoniem staat voor ‘doe wat ik zeg zonder overleg’ gaan mensen lijden aan zendziekte. Al deze mensen zullen de o zo goed bedoelde oproepen van Greta, onze koning en burgemeesters rustig naast zich neerleggen. Voor hen is luisteren naar zichzelf en anderen vaak een pijnlijk proces en helemaal niet leuk! Zij doen er alles aan om gehoord te worden. En overschreeuwen daarbij snel zichzelf of de ander. Zet een willekeurig praatprogramma op en je ziet de grote aantallen die lijden aan ‘zendziekte’. En die daar ook alle ruimte voor krijgen bovendien.

Luisterlust

Het omgekeerde is natuurlijk ook waar. Als je bent opgegroeid bij ouders of verzorgers en bent opgeleid door leerkrachten die écht geïnteresseerd waren in jouw verhaal, jouw ervaringen, jouw pijn en jouw welzijn, is het veel makkelijker en zelfs ultiem bevredigend, om oprecht geïnteresseerde open te vragen stellen die je wereld verbreden en verrijken.

Immers: het vermogen om jezelf en anderen groot te luisteren, zorgt ervoor dat je veelal fijne stimulerende relatie(s) hebt en dat je goed in staat bent om je gesprekspartners, organisatie en omgeving te laten floreren. Voor deze mensen is luisteren een lust.

Getrainde grootluisteraars zijn dol op de magie en de positieve energie die ontstaat als mensen zichzelf, gesprekspartners en teams elkaar intelligente vragen stellen en reflecties geven. Tijdens een ‘deepdive’ in de ziel worden regelmatig schitterende schatten gedolven. Hoe leuk grootluisteren ook is, het blijft wel relationele topsport, waar voldoende rust en procestijd tegenover moet staan.

Luisteren vraagt om voldoende innerlijke ruimte

Luisteren als (v)aardigheid vraagt om voldoende innerlijke ruimte. Om volledig aandacht te kunnen schenken aan je gesprekspartner en diens verhaal. Het vraagt de bereidheid je te laten raken én te laten veranderen door wat je hoort. En om gehoor te geven, als dat passend en gewenst is. Daarvoor moet je stevig in je schoenen staan. En voldoende tijd nemen om wat je gehoord hebt ook te verwerken.

Aan zowel die innerlijke stevigheid als die ontvangst- en procesruimte schort het nogal eens. Daarvoor lijden velen van ons individueel, organisatorisch en collectief teveel aan ons verleden en het heden. En vraagt het persoonlijke appèl naar elkaar te luisteren, dus ook om politieke verantwoordelijkheid om de juiste voorwaarden te scheppen om dat te kunnen doen.

We lijden collectief aan ons verleden

Om met een ‘open geest, open hart en open wil’ naar jezelf, de ander, je organisatie of het grotere geheel te kunnen luisteren, zoals Otto Scharmer (Theory U) dat zo mooi zegt, moet je een schoon ‘luistersysteem’ hebben. Moet je je hele lichaam als instrument daarbij en daarvoor kunnen en willen inzetten.

Psychologen, psychiaters en systeemwerkers als b.v. Bert Hellinger, Franz Ruppert, Stephan Hausner, Daan van Kampenhout en Els van Steijn laten in hun werk dagelijks zien en ervaren hoe zeer we lijden aan ons verleden en hoe dat verleden ons persoonlijke en collectieve lichaam beïnvloedt. Kleine en grote trauma’s als oorlogen, uitbuiting, uitsluitingen, verkrachtingen en krenkingen leiden tot innerlijke verwondingen die wel 4 tot 5 generaties doorwerken.

Ook onze generatie is belast door trauma’s die onze ouders en voorouders zijn overkomen of veroorzaakt. Deze verwondingen zorgen voor innerlijke verstrikkingen, die als ‘innerlijke blaren’ ons luistersysteem verstoppen. Zolang deze pijn nog in ons systeem zit, zal deze ons in de vorm van symptomen, ziektes, emotionele en/of financiële tekorten het leven lastig maken en ons luistervermogen beperken.

Het vergt actieve, diepgaande en langdurige ‘vergangenheitsbewältingung’ op alle niveaus, privaat én politiek, om deze generationele overdracht te herkennen, te erkennen en de volledige verantwoordelijkheid te nemen voor verrichte daden. Pas daarna kan er verzachting, heling, verzoening en vernieuwde verbinding tussen mensen, groepen en landen ontstaan.

En het mooie is, dat de tijd daarvoor rijp lijkt. Met alle maatschappelijke acties rond dekolonialisering en bijvoorbeeld de recente erkenning en excuses voor de lakse en laakbare houding van de overheid ten tijde van de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog, en het Nederlandse geweld tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, zetten we collectief stappen in de goede richting. En dat is heel positief. Al zijn we er dan nog niet. Want, naast de last uit het verleden, doet ook het heden een aanslag op onze beperkte luistervoorraad.

We lijden collectief aan ons heden

Onze vermogen om te luisteren, kun je zien als een holle buis, die je in je lichaam met je meedraagt. Die buis is redelijk leeg als we opstaan. En raakt gedurende de dag gevuld met woorden van anderen, zorgen en prikkels uit de omgeving. Grote schoolklassen, open kantoortuinen, lawaai-overlast, slechte voedsel/lucht/waterkwaliteit en slecht geluid-geïsoleerde woningen plegen voortdurend aanslagen op onze zintuigen en gezondheid. En zorgen zo voor verstoppingen in ons luisterreservoir.

Willen we onze samenleving naar een écht hoger luisterniveau tillen, dan kunnen we denken aan deze:

Maatschappelijke maatregelen voor een positief grootluisterklimaat

Ondernemers, bestuurders en politici kunnen met relatief makkelijke maatregelen, veel effect sorteren, om het luisterklimaat, onderlinge verbondenheid en innovatiekracht te versterken. Bv.:

• Zorg voor kleinere klassen zodat onze onderwijzers onze kinderen de aandacht kunnen geven die ze verdienen;
• Zet in op holistische zorg en geef zorgverleners het vertrouwen en de ruimte om te doen wat nodig is;
• Maak grootluisteren tot kern- en beoordelingswaarde voor alle medewerkers, leidinggevenden en bestuurders in je organisatie;
• Kijk wat jij kunt doen om financiële stress te verminderen en woonlasten te verlagen;
• Stimuleer gezonde lucht, gezond water en vitaal voedsel waar mogelijk en durf het gebruik en uitstoot van giftige stoffen te verbieden;
• Zorg voor een prikkelarme (reclamevrije?), duurzaam fraaie en groene openbare ruimte;
• Introduceer het recht op stilte en rust.
  Meer informatie over deze voorstellen van ons 1e Kabinet Liefdevol Leiderschap vind je hier. 

Gelukkig is luisteren in essentie heel eenvoudig

In onze Ik Luister Je Groot – trainingen nodigen wij deelnemers uit om in ieder gesprek éérst ’twee oprechte ja’s te scoren opdat de ander zich écht gehoord voelt én twee oprecht geïnteresseerde open vragen te stellen, voor zij verder schrijven aan het gesprek dat zich tussen hen en hun gesprekspartners ontvouwt. Dat kan bijna iedereen en vraagt een minimum aan gespreks- en luisterdiscipline. Vragen als: waar heb jij nu écht behoefte aan? Of: waartoe nodigt deze situatie je nu uit? zijn heel eenvoudig. Terwijl ze direct tot introspectie en meer echtheid, openheid, verbondenheid, inzicht en creativiteit leiden. En wie meer wil, kan zich verheugen op goed gezelschap. Immers het aantal mensen dat vrijwillig hun:

Leiderschap in luisteren

verdiept is enorm! Je hoeft maar in de buurt van een buschauffeur, nagelstyliste of goede kapper te gaan zitten om te weten dat zij de luisterhelden van deze tijd zijn. Naar schatting 1,6 miljoen mensen beoefenen een vorm van yoga of mindfullness en zoeken actief verstilling op. We zijn kampioen in aandacht schenken, als we kijken naar vrijwilligerswerk. En ook coachopleidingen zijn onverminderd populair.

Al deze mensen oefenen dagelijks hun grootluistervermogen en proberen dit stap voor stap verder te verdiepen, verbreden en verrijken. Waardoor ze steeds meer en vollediger waarnemen, schoon kunnen spiegelen, heling bewerkstelligen en dus transformatieprocessen beter kunnen begeleiden.

De nieuwe generatie leiders, bestuurders en politici die ik in mijn praktijk tegenkom en opleid, schept er merkbaar eer in goed te luisteren naar zichzelf, de burger en onze samenleving als geheel. Zij trainen zichzelf actief in alle ‘luister- D’s als samen Dromen, ‘Designen’, in Dialoog gaan, Debatteren, Discussiëren en Deep Democracy zodat ze kunnen Decideren met Draagvlak. Zij betrekken in een vroeg stadium alle relevante partijen bij hun plannen, zodat het draagvlak en effectiviteit daarvan fors vergroot wordt. Zij spreken al luisterend en luisteren al sprekend. Wat hoorbaar is aan het ‘wij’ in plaats van ‘ik’. En aan de voorkeur voor het woord ‘en’ in plaats van het woord ‘maar’.

De leiders van de toekomst luisteren ook graag ‘groot’. Als goede rentmeesters nemen zij voldoende tijd om zowel naar hun intuïtie als naar ‘het grotere geheel te luisteren’. Zij kijken liever 20 tot 50 jaar vooruit, in plaats van 4. Zij durven heldere kaders en grenzen te stellen (en dus pijn te doen waar nodig), omdat zij parels bieden, in de vorm van een Positief Toekomst Perspectief. Zo’n PTP maakt het makkelijk(er) om grote groepen mensen door de benodigde en gewenste persoonlijke, organisatorische en maatschappelijke veranderingen te leiden. En zo werken zij schouder aan schouder, aan een samenleving waar collectief welzijn leidend is, waar klimaat en welvaart goed samengaan en waar en mensen voldoende weerbaar zijn om goed om te gaan met alle veranderingen die ons te wachten staan.

Petra Hiemstra muntte in 2019 de term grootluisteren®. Zij stelt: horen doe je met je oren, luisteren met aandacht en grootluisteren met je hele lichaam. Grootluisteren® is in haar definitie: het vermogen om op ieder moment in iedere situatie en in iedere persoon de potentie te zien en deze al vragenderwijs tot ontwikkeling te laten komen ten behoeve van het grotere geheel. Het is de basis van Liefdevol Leiderschap.