Dubbele woordwaarde – Hoe taal en woorden bijdragen aan heling

Dubbele woordwaarde – Hoe taal en woorden bijdragen aan innerlijke en collectieve heling

“Iedereen die in het openbaar zijn mond opendoet of naar de pen grijpt, zou zich bewust moeten zijn van zijn verantwoordelijkheid – niet alleen voor de taal, maar ook voor het denken en voor het mensbeeld van de maatschappij.” – Anselm Grün in ‘Spreken is Goud’

Het maakt nogal verschil hoe je een functioneringsgesprek ingaat als je ‘afgerekend kunt worden op de door jou behaalde resultaten’. Als ik in een acquisitiegesprek mijn potentiële opdrachtgever hoor zeggen “dat het altijd goed is om je te beseffen hoe je je klanten kunt leegtrekken’’ geeft dat toch een heel ander beeld van zijn werkwijze dan wanneer hij zou zeggen: “wij bellen onze belangrijkste samenwerkingspartners iedere maand persoonlijk om te horen hoe het met hen gaat. Dat is een uitstekend moment om te kijken of we hem nog ergens mee van dienst kunnen zijn”.

In dit artikel belicht ik de kracht van taal in verhalen die we vertellen, aan onszelf en de ander. Ik deel een aantal waardevolle inzichten uit recent gelezen literatuur hoe je als coach, trainer of liefdevol leider deze meervoudige woordwaarde kunt leren beluisteren. Dit alles met als uitnodiging om je talent voor taal en timing actief in te zetten om de kwaliteit van je gesprekken verder te verhogen. Heb je aanvullingen of tips? Deel ze graag!

Door Petra Hiemstra, 30 mei 2017

Woordwaarde – De rijkdom van meertaligheid

Als Friezin heb ik het voorrecht genoten om tweetalig te zijn opgevoed. Daarnaast heb ik een enkele jaren in Eindhoven, Maastricht, Duitsland en de VS gewoond. Ik leerde zo de melodische rijkdom van diverse dialecten en talen kennen. Ik kan intens genieten van de precisie waarmee Duitsers en Engelsen zich uitdrukken en hun taal in alle finesses koesteren. Leerde dat er in andere talen woorden zijn die bepaalde situaties beter beschrijven. In het Fries noemen we grijs, motregenachtig weer bijvoorbeeld ‘súterich’. Dat woord dekt voor mij gevoelsmatig exact de mistroostigheid die dit weertype bij mij oproept. Ieder jaar melden zich een stuk of 3 coachees die zich in het Fries willen laten coachen. Het voelt dan alsof communiceren in onze moedertaal het mijn coachees makkelijker maakt om te spreken vanuit de verlangens en pijnstukken van hun ziel. En als coach leerde ik hoe belangrijk het is om met mijn taal aan te sluiten bij het verhaal van de ander om de juiste handreikingen te doen voor een lichter en leuker leven.

Goed reflecteren luistert nauw

Een van mijn eerste coachees leerde me letterlijk hoe nauw het luistert om woorden goed te wegen. Toen hij in het begin van de coaching raasde van woede over wat er in zijn gezin van herkomst was voorgevallen en ik met een goedbedoelde reflectie ervoor wilde zorgen dat hij zich gehoord en erkend voelde door te spiegelen ‘Je bent boos’, werd hij nóg bozer. En schreeuwde: NEEEH, ik ben niet BOOS, ik ben WOEDEND!!!!

Sindsdien ben ik erop gespitst te horen welke woorden mijn gesprekspartners precies gebruiken, zodat ik hen, indien gepast, terug kan spiegelen hoe deze woorden mij raken, welke impact ze op mij hebben. In de woord keuzes die zij maken, worden verschillende subtiele klankkleuren, grondtonen en betekenis en context hoor-, zicht- en voelbaar.

Woorden kunnen zwaar wegen

In de 41 jaar dat ik luister in in de zeven jaar dat ik nu grootluister, heb ik heb ik ervaren hoe belangrijk het is om mijn gespreksspartners een ‘spuugbak’ aan te bieden. En er ook periodiek één voor mezelf te organiseren. Vrienden of vriendinnen willen soms gewoon ‘even iets kwijt’. Dan volstaat gewoon luisteren met een open geest, open hart en open wil. Erkenning geven, passende reflecties plegen en vragen stellen. Mijn gesprekspartners hebben soms decennia lang in hun lichaam woorden verzameld, die er dringend uit willen. Dat vergt ook van mij een verhoogde alertheid om hen die gelegenheid en ‘stroomgeulen’ te bieden. Zodra mijn gesprekspartner zich veilig voelt en ik stilte en een imaginaire spuugbak, een glas water en zakdoeken aanbied, kunnen woorden en tranen het lichaam als hete lava verlaten. Soms spugend en knetterend, soms langzaam stromend. Het lozen van woorden en huilen van tranen lucht op. Letterlijk. Het schept innerlijke ruimte voor nieuwe groei. En het vinden van nieuwe woorden en een nieuwe taal of verhaal voor de toekomst.Connie Palmen schreef daarover in haar boek ‘Echt contact is niet de bedoeling’ het volgende:

Luisteren biedt verlichting en schept ruimte voor een nieuw verhaal

“Nu  meen ik dat een van de, op zijn minst schijnbare, overeenkomsten tussen het vak van de schrijver en de psychoanalyticus schuilt in de verhouding ten aanzien van wat een verhaal is. Patiënten komen bij u verhaal halen, dus u bent iemand die in staat is hulp te bieden bij de constructie van het verhaal; ik ben eveneens iemand die verhalen maakt en ze te vergeven heeft, ook al vraag ik niet of daar iemand op zit te wachten.” “Juist omdat ik u dit vermogen toeschrijf en meen dat u anderen behulpzaam bent bij het maken van een verhaal, sla ik uw vak hoog aan. Het blootleggen van de logica van het eigen is misschien wel de enige manier waarop wij betekenis kunnen geven aan ons bestaan. het is onmogelijk zin te verlenen aan afzonderlijke gebeurtenissen, aan loshangende feiten die met geen enkel ander feit verbonden kunnen worden. Betekenis en zin ontstaan pas door het leggen van verbindingen, door verhoudingen, door zinnen.”

“Timing is everything”

Ook al kan ik als coach soms snel pijn en patronen zien, het heeft tijd nodig voordat mijn coachee er klaar voor is om deze te zien, erkennen en transformeren. Gemiddeld is dit pas in gesprek 3 of 4. Om goed te kunnen luisteren op alle niveaus, helpt het me om steeds dezelfde werkwijze te hanteren, terwijl de uitkomst voor iedere gesprekspartner anders is.

Ik herinner me dat de schrijver/psychiater Irvin D. Yalom in één van zijn boeken zegt dat doordat hij jarenlang dezelfde werkwijze hanteert, hij na zoveel jaar al aan de loop van zijn cliënten op het pad naar zijn kantoor kan horen hoe het met hen gaat.

Mogelijk kan ook ik nog leren versnellen. Vorige week interviewde ik Chinees arts Marcoleon Baas. In dit interview dat ik binnenkort zal publiceren, legt hij uit waar zijn weten vandaan komt. Hoe hij zich als arts in de eerste seconden van het contact in zichzelf terugtrekt om uit het veld van weten om de boodschap voor zijn cliënt te vernemen. Hij communiceert die dan direct en kan aan de reactie van zijn cliënt merken of de boodschap landt ja of nee.

Paulien Kuipers beschrijft de waarde van die eerste seconden en minuten van contact tussen haar en haar cliënten treffend in haar boek ‘Eerste hulp bij hechting – taal voor ouders en hun jonge kind’:

Luisteren naar je intuïtie

“Gladwell beschrijft in zijn boek Intuïtie dat tijdens de eerste minuten van een ontmoeting een grote hoeveelheid informatie over een relatie wordt overgedragen. Hij haalt daarbij het werk aan van Gottman (1994), die onderzoek deed naar de vraag op grond van welke informatie uit de eerste ontmoeting je kunt voorspellen of een echtpaar in de toekomst gaat scheiden of bij elkaar blijft. Hij filmde een groot aantal echtparen de eerste vijftien minuten van gesprekken tussen hen in een daartoe ingerichte setting. Elk echtpaar liet hij in een ruimte alleen met de opdracht om met elkaar over een willekeurig twistpunt in hun huwelijk te praten. Met elektrodes registreerde hij tijdens dit gesprek hun hartslag, de zweetsecretie en de schommelingen in lichaamstemperatuur, evenals de mate van wiebelen. Alle echtparen kwamen in eerste instantie vriendelijk en aangenaam over. Aan de hand van deze registraties en de filmopnames werd een subtiel onderliggend interactiepatroon zichtbaar: of er bijvoorbeeld sprake was van een defensief of aanvallend interactiepatroon, of de communicatie niet of wel steunend was, of er directe of indirecte gevoelsuitingen waren, of er respect of minachting was. Gottman beschrijft dat er grofweg twee patronen te onderscheiden zijn: een negatief en een positief patroon. Kenmerkend voor het negatieve patroon is dat er weinig bevestiging en ondersteuning over en weer is. Vaak wel vanuit de ene persoon naar de andere, maar niet vise versa. Gottman liet vervolgens aan een grote groep mensen slechts drie minuten video van elk gefilmd echtpaar zien. Het bleek da zonder problemen de huwelijken eruit gehaald werken die uiteindelijk stuk liepen. De theorie hierachter is dat in korte tijd kleine pakketjes, informatie wordt overgebracht die door de waarnemers opgeslagen en onbewust geregistreerd wordt. In de volksmond heet dit intuïtie. Wan eer echter met bewúste aandacht grondig gekeken werd naar elk interactiemoment, slopen er fouten in de voorspellingen. Blijkbaar filteren en selecteren we op onbewust niveau in hoog tempo bepaalde informatie die ons met bewust gerichte aandacht ontgaat. Gottman heeft getracht de belangrijkste voorspellende signalen te traceren en volgens hem bleken signalen van minachting in de getoonde filmfragmenten de hoogste voorspellende waarde te hebben. Onder minachting wordt dan verstaan: de ander niet respecteren, hetgeen in de communicatie tot uiting komt via neerbuigende statements die over de ander gemaakt worden, door het wegdraaien met de ogen als de ander iets zegt, of door niet serieus in te gaan op suggesties van de ander”.

In haar boek geeft Kuipers verder ongelooflijk veel waardevolle tips aan zowel hulpverleners als ouders hoe met taal het hechtingsweefwerk tussen ouders en kind te herstellen en verstevigen en welke woorden daarbij bijzonder betekenisvol zijn. Deze tips kun je ook als leider toepassen in je organisatie, bedrijf of vereniging.

Ook baby’s communiceren en gebruiken daarvoor orgaantaal

In haar boek beschrijft Kuipers dat mensen vanaf het moment van conceptie ‘talige’ wezens zijn. “Deze taligheid maakt het jonge kind van meet af aan gevoelig voor taal en voor de energie van de woorden die tot hem gesproken worden. Taal wordt door Dolto (1998) gezien als een communicatief, interpsychisch proces tussen het kind en de ander. Met de aanname dat kinderen talig zijn vanaf hun geboorte wordt niet bedoeld dat kinderen de inhoud van het gesproken woord begrijpen. Dolto (1998) bedoelt ermee dat kinderen de gevoelswaarde en de ‘energetische lading’ die met woorden meereizen volledig in zich opnemen, vooral wanneer de gesproken woorden belangrijke informatie bevatten over het leven van het kind zelf.” “Zolang een kind – aldus Eliacheff (1995) – nog niet kan praten, drukt het zich uit op het niveau van de al aanwezige lichaamsfuncties: de ademhaling, de spijsvertering, immunologische processen, zintuiglijke waarnemingen, gelaatsuitdrukkingen.”

Als kinderen in het eerste begin van hun leven traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt: een moeilijke bevalling, angstige ouders, verlating door de ouders, drukt het dit uit via pijn in de organen. Net zoals een ouder kind dat doet via tekeningen of bouwwerken en een volwassene via woorden.

Ook als liefdevol leider is het waardevol om kennis te nemen van Kuipers tips en methode. Jij beschikt immers over de invloed en impact om werelden te bewegen met je taalgebruik, om oude of generationele pijn te helpen helen vanuit jouw cirkel van invloed en betrokkenheid, door je verantwoordelijkheid te nemen en je daarbij passend uit te drukken.

Om te checken in hoeverre je bewust taal gebruikt in je communicatie met anderen volgt hier een eerste hulpmiddel dat kunt gebruiken:

De drie poorten van communicatie van Socrates

In het oude Griekenland stond Socrates bekend om zijn grote wijsheid. Op een dag ontmoet de filosoof een man die hem aanspreekt en zegt: ‘Socrates, weet jij wat ik zonet gehoord heb, over één van uw leerlingen?

‘Wacht even’, zegt Socrates. ‘Voor je me iets vertelt over mijn student, wil ik het eerst onderwerpen aan de drie poorten. Laten we even de tijd nemen om te zien of je verhaal voorbij de drie poorten komt.

De eerste poort is die van de Waarheid. Ben je er zeker van dat wat je me gaat vertellen waar is? Of was het eerder van horen zeggen?

Laten we nu de tweede poort proberen, de poort van Behulpzaamheid. Is dat wat je mij van plan bent te vertellen? Is het nuttige en behulpzaam voor de ontvanger?

Socrates ging verder: dan komen we nu bij de derde poort, de poort van de Vriendelijkheid. ‘Is wat je me wilt vertellen vriendelijk?

De man bleef zwijgen. Ook Socrates zweeg; alles was gezegd.

Een tweede model dat je benutten bij het zenden, lezen en ontvangen van boodschappen is:

Het vierkanten of 4 oren model van Friedemann Schulz von Thun

De Duitser Friedemann Schulz von Thun verklaart met zijne ogenschijnlijk simpel model waarom mensen elkaar soms zo moeilijk begrijpen. Het komt er op neer dat wij als mens luisteren met vier oren en praten met vier monden. Hij noemt dat het zakelijke, expressieve, relationele en appellerende aspect van een boodschap.

Volgens dit model heeft elke ontvanger de mogelijkheid met ‘vier verschillende oren’ te horen. Uit het model volgt voor de zender de noodzaak om een boodschap op vier aspecten duidelijk te zenden, terwijl de ontvanger op alle vier aspecten moet letten om de boodschap te begrijpen zoals die bedoeld werd:

1. Het zakelijke aspect – gaat om zakelijke, feitelijke informatie.
2. Het zelf -expressieve aspect – De zender geeft ook informatie over zichzelf, bewust of onbewust.
3. Het relationele aspect – Aan de boodschap kleeft ook de informatie hoe de zender zijn relatie met de ontvanger als persoon wordt ingeschat. De ontvanger is voor dit aspect van de boodschap doorgaans zeer gevoelig, omdat het om hem zelf gaat. Word ik serieus gezien, gehoord en erkend?
4. Het appellerende aspect – Het komt zelden voor dat een boodschap alleen maar informatief is. Meestal probeert de zender de ontvanger met zijn boodschap ook te beïnvloeden. Hij doet dan een appel op de ander.

En als je als Liefdevol Leider wilt appelleren…, leer dan spreken als Shakespeare

Communicatiestrategen maken graag gebruik van de taal virtuositeit van Shakespeare. Net als hij creëren zij nieuwe woorden om hun boodschap kracht bij te zetten. Denk bijvoorbeeld aan de: ‘Plofkip’ of de ‘kopvoddentax’. Deze woorden worden actief ingezet om een hele sector positief of negatief te beïnvloeden. Goede sprekers en politici weten dit. Zij zetten bij spreekbeurten behalve een makkelijk te volgen structuur ook passende stijlmiddelen in, zoals: humor, ironie, herhaling, overdrijving, understatement, eufemisme of een retorische vraag. Deze middelen versterken je boodschap en laat deze goed landen bij je publiek.

Als het aan onze huidige Liefdevolle Leiders in opleiding ligt, creëren we binnen 12 jaar goed functionerende nieuwe ministeries onder de naam: Ministerie van Vrede en Integratie, Ministerie van Circulaire Economie, Ministerie van Gezin en Geluk, Ministerie van Holistische Zorg, ministerie van Duurzaam Fraai Groen en Ministerie van toegankelijkheid Duurzaam Vervoer. Want zoals Bertolt Brecht al schreef: “Alles wat bestaat behoort aan wie er goed voor is”.

Schrijf je in voor Ik Luister Je Groot of een training Sprekend Leiderschap

Beter leren luisteren naar woorden of woorden achter woorden? Schrijf je in voor onze training Ik Luister Je Groot.  Juist interesse om te leren Spreken als Shakespeare? Schrijf je dan in voor onze trainingen Hoffelijk Debatteren en/of Welsprekendheid in oktober. Je vindt hier het overzicht van al onze activiteiten.

We kijken er naar uit om je te ontmoeten en ontvangen je altijd met open armen!

PS: Leuk om te lezen – recent verscheen de Gedichtenbundel ‘Woordwaarde’ door Tjerk Hiemstra