Het venijn zit in de start I Boekbespreking boek Maaike van der Wal

Het venijn zit in de start – Eind september 2024 schreef Maaike van der Wal haar eerste boek Het Venijn zit in de start. Aanrader voor alle aanstaande CEO’s die willen weten hoe ze het eerste jaar en vooral de cruciale eerste 100 dagen van hun nieuwe functie optimaal kunnen vormgeven. “De kunst is”, zegt Maaike (expert in leiderschapstransities), “om verborgen risico’s snel te kunnen detecteren, te voorkomen dat je belangrijke kansen aan je neus voorbij laat gaan en je te beseffen dat de allereerste stappen bepalender zijn dan je (mogelijk) denkt”.

Wat mij aanspreekt in dit boek zijn de heldere taal en prachtige vormgeving. Maaike maakt klip en klaar duidelijk dat ondersteuning geen overbodige luxe is voor (aanstaande) CEO’s om koers te zetten én te houden.

Boekbespreking, door Petra Hiemstra 15 november 2024

Het venijn zit in de start – de 5 fases die vrijwel iedere CEO doorloopt

Maaike: “Iedere nieuwe CEO gaat als het ware door een emotionele achtbaan in het begin. Als CEO maak je veelal de overstap naar een nieuwe organisatie en soms ook een nieuwe sector. Je stapt in een nieuwe rol, je hebt te maken met een nieuw stakeholdersveld, een andere cultuur en je moet vanaf dag één effectief opereren als eenhoofdig bestuurder of juist functioneren in een collegiaal bestuursmodel, waarin meer gepolderd wordt. Kortom, er komt nogal wat op je af en dat doet wat met je.

Natuurlijk begin je enthousiast (1). Zit je een poosje heerlijk op de roze wolk. Je bent trots op je benoeming. En terecht. Daarna komt er een meer ontnuchterende fase waarin je meer op je qui vive bent (2). Je beseft je goed dat je de volledige complexiteit van de nieuwe situatie nog niet kunt overzien. In de fase 3 slaat de twijfel toe. Ben ik wel geschikt voor de baan? Pas ik wel in deze organisatie? Krijg ik ooit greep op de complexiteit? In fase 4 kun je heimwee hebben tot je uiteindelijk in fase 5 op je gemak bent. Dan zie je de zaken in perspectief, ben je autonomer, zit je in je kracht en zet je de dingen naar je hand.”

Hoe blijf je vitaal als CEO? – 7 tips

Maaike: “CEO worden kan alléén door het te doen. Vooral de eerste drie maanden zijn intensief voor iedere CEO. Ik heb er de afgelopen jaren tientallen begeleid. En ik zie hoe hard ze werken. Ze maken lange dagen, reizen wat af en worden overspoeld met nieuwe indrukken, gezichten, gewoonten en processen. Niets voelt vertrouwd of routinematig. Elk gesprek en elke actie liggen onder een vergrootglas. Je moet voortdurend op je best zijn en een voorbeeld functie vervullen. Vooral de mentale druk kan een ware uitputtingsslag zijn.

Voor elke nieuwe CEO heb ik 7 bruikbare tips om de eerste 100 dagen (en daarna) goed door te komen.

In deze eerste 100 dagen is de ‘window of opportunity’ het grootst voor gouden kansen. Je bent immers CEO vanaf dag 1. Je moet er klaar voor zijn. Er is geen generale repetitie:

1. Vaar je eigen koers – Maak voor de start een helder plan met wat je in de eerste 100 dagen wilt bereiken. Focus zorgt er voor dat je beter regie houdt, en minder het gevoel hebt geleefd te worden. Sta ook stil bij: wat geeft je plezier en voldoening in je werk? Welke waarden wil je trouw blijven? Welke principes en intenties liggen aan de basis van al je beslissingen?
2. Werk tenminste 1 dag thuis. Dat geeft je de mogelijkheid om de vele indrukken te verwerken en overzicht te behouden. Zorgen over welke indruk dit maakt in het bedrijf, zijn vaak ongegrond.
3. Maak duidelijk welke steun je van je RvC verwacht/wenst. Welke begeleiding en steun heb jij als nieuwe CEO nodig van de voorzitter van de RvC?
4. Investeer in je strategisch netwerk: relevante partijen, interne en externe stakeholders, die essentieel zijn voor je positie en succes.
5. Reflecteer – Voor regelmatig een realiteitscheck uit. Schrijf je waarnemingen op in een boekje (een soort verwonderverslag). Noteer wat je opvalt, stoort of wat je verbaast. Door ze op te schrijven kun je ze verwerken en loslaten. Aan het einde van de week kun je bepaalde gedachten en acties markeren. Soms kan het helpen je te beseffen dat een organisatie voor jouw komst al jaren zo gefunctioneerd heeft en ook nog wel een poosje langer zo kan draaien. Dat geeft wat meer ruimte.
6. Wees alert op persoonlijke valkuilen in het begin van: té voortvarend, té hardwerkend, té behoedzaam, té betrokken of juist té afstandelijk zijn. Voorkom micromanagement – hou gepaste afstand tot de dagelijkse gang van zaken. Durf te delegeren. Als CEO moet je overzicht houden, alle aspecten van het bedrijf kunnen overzien en beoordelen. Jij moet strategisch denken, de koers bepalen en je bezig houden met het managen van de stakeholders.”
7. Regel support – Met een coach of expert in leiderschapstransities als vertrouwenspersoon kun je bij uitstek systematisch je waarnemingen delen om nieuwe, frisse invalshoeken te krijgen. Het helpt je ook om door te gaan als je je eenzaam voelt en als de eenzaamheid je (bij tijden) verlamt.

Hebben vrouwen het moeilijker of juist makkelijker als CEO?

Maaike: “Dát vind ik een lastige vraag. In mijn praktijk zie ik niet echt verschil tussen mannen en vrouwen als het gaat om hoe ze de beginperiode aanpakken. In deze tijd lijken vrouwen beter te passen, omdat hun meer empathische leiderschapsstijl beter past bij wat we van de leiders van nu én straks verwachten. Toch wijst wetenschappelijk onderzoek uit dat vrouwen doorgaans korter op hun stoel zitten dan mannen, ongeacht hoe goed de organisatie presteert. Vrouwen worden vaker dan mannen benoemd in crisissituaties, wat het moeilijker voor hen maakt om te slagen. De Britse professoren Michelle K. Ryan en Alexander Haslam van de Exeter Universiteit noemen dit het glass cliff fenomeen.

Wel valt op dat vrouwelijke CEO’s vaak te maken hebben met onbewuste vooroordelen. Ze moeten voldoen aan hogere standaarden om respect en erkenning te krijgen. Ze worden sterker beoordeeld op de harde kant van leiderschap, denk aan: inhoud, visie, standvastigheid, durf en prestaties. De zachtere kant van leiderschap wordt vaak als vanzelfsprekend beschouwd. Ook krijgen vrouwen meer kritiek op persoonlijke zaken als kleiding, woordkeus en toon. Ze worden meer bejegend als vrouw, wat afleidt van hun professionele positie en kwaliteiten.”

Welke rol speelt de RvC bij de benoeming en het succes van de CEO?

Maaike: “In mijn praktijk zie ik dat vrijwel elke RvC veel tijd en energie steekt in het vinden van de juiste man of vrouw. Opvallend genoeg doen veel RvC’s direct na de benoeming een stap terug en geven zij weinig sturing en begeleiding op de start van de nieuwe CEO. Soms vanuit het idee dat de CEO alle vrijheid nodig heeft om zich zelfstandig in te werken en zijn/haar eigen mening te vormen. Ze willen de ceo niet inperken of diens autoriteit ondermijnen. Ze houden een zekere distantie om te allen tijde het belang van het bedrijf voorop te kunnen stellen. Ook onderschatten zij vaak hoeveel impact de overgang van de ene naar de andere CEO heeft op de organisatie en de mensen. Dat is jammer want juist of óók in de beginperiode is actieve betrokkenheid en ondersteuning van de RvC hard nodig.

Wat mij betreft mag de RvC plek nemen op de bijrijdersstoel. Dan ben je als RvC betrokken, ondersteunend en adviserend, zonder het stuur over te nemen. De RvC draagt de eindverantwoordelijkheid voor de gehele leiderschapsovergang, inclusief de leiderschapstransitie in het eerste jaar. De bijrijdersstoel is bij uitstek de plek voor de RvC om proactief, kritisch en ondersteunend zijn toezichthoudende, adviserende en werkgeversrol te vervullen.

Een leiderschapswissel vergt ook dat de RvC zijn eigen functioneren onder de loep neemt. En deze indien nodig bij te stellen. Vragen die de RvC zich hierbij kan stellen zijn: Hoe sluiten wij als raad goed aan op de nieuwe koers? Hoe bouwen wij een relatie op met de nieuwe CEO? Welke toon zetten wij aan de top? Hoe kunnen we als groep effectiever opereren? Bieden we de nieuwe CEO voldoende tegenwicht, support en advies?”

Komt er een 2e druk / internationale vertaling?

Maaike (glimlachend): “Dat zou ik graag willen ja. In die tweede druk wil ik meer visueel beeldmateriaal, schetsen en tekeningen toevoegen. Op dit moment ben druk met een nieuwe website. Daarin maak ik duidelijker wat pre-start begeleiding voor nieuwe ceo’s en begeleiding in het eerste jaar inhoudt. Ook ben ik bezig met het maken van een kort traject (gericht op de eerste 100 dagen) voor nieuwe leiders op C-niveau en met het voorbereiden van Masterclasses voor RvC’s, besturen en HR-teams. Ik zou zeggen: houd mijn website in de gaten en dan zeg ik als rechtgeaarde Friezin: wolkom en graach oant sjen!”

Winnaars boekverloting – December 2024

De winnaars van de Winactie Het Venijn Zit in de Start van december 2024 zijn: Janelle Pronk-Bade, Emelie Dupuis-Bruinsma, Gert-Jan Aleman, C. Holtgrefe en Catherine Koster. Van harte gefeliciteerd. Het boek komt begin december naar jullie toe. Veel leesplezier gewenst en veel succes met (het begeleiden van mensen naar) het vinden of vervullen van een positie als CEO!

Wil je direct het boek hebben/lezen/bestellen? Ren dan naar je bieb, lokale boekhandel of klik hier