Ministerie voor Gezonde Generaties en Gendergelijkheid – Tessa Roseboom

Ministerie voor Gezonde Generaties en Gendergelijkheid – In dit artikel pleit professor Tessa Roseboom voor 5 maatregelen die de gezondheid en het levensgeluk van alle generaties ten goede komen:

1. Pure preventie: door preconceptiezorg en gratis anticonceptie;
2. De beste basis: door ontwikkelbudget en ruim betaald ouderschapsverlof (2 x 9 maanden);
3. Onderwijs in ‘Tafel van ZIJN’ ondersteunt goede ontwikkeling;
4. Goede hechting: begint met luisteren, lezen en lessen in liefde;
5. Groene omgeving = gezonde generatie.

Tessa Roseboom is hoogleraar Vroege Ontwikkeling en gezondheid aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is bioloog en gefascineerd door het wonder van het leven. Zo onderzocht ze de effecten van stress, ondervoeding, depressie, en complicaties in de zwangerschap op de groei en gezondheid van kinderen. Ze schreef het boek ‘De eerste 1000 dagen’ over het fundamentele belang van een goed begin vanuit biologisch, medisch en maatschappelijk perspectief.

door Petra Hiemstra, 12 juni 2020 – Dit artikel is gepubliceerd in ons boek Ministeries voor de Nieuwe Tijd

Ministerie voor Gezonde Generaties en Gendergelijkheid? Vertel!

Ja. Al had ik ‘mijn’ ministerie ook met alle plezier het Ministerie voor een Goed Begin, Beste Basiszorg of Gezin & Geluk willen noemen.

Door mijn werk ben ik steeds beter gaan begrijpen hoezeer onze gezondheid beïnvloed wordt door de omgeving waarin we opgroeien en ons ontwikkelen. En ook door de ervaringen van onze ouders en voorouders. Dat kwam duidelijk naar voren uit onderzoek naar de zogenaamde ‘hongerwinterbaby’s. In dat onderzoek zagen we dat mensen die de Hongerwinter van 1944-’45 in de buik van hun moeder meemaakten enkele bijzondere kenmerken delen. Meer dan gemiddeld lijden ze aan hart- en vaatziekten, depressie en stress. De fysieke en mentale gezondheid van deze ‘baby’s’ is terug te voeren op de ondervoeding van hun moeders. Ook hun kinderen bleken de gevolgen van de slechte start van hun ouders met zich mee te dragen. Zo bleek een crisis zoals de Hongerwinter dus niet alleen directe acute effecten te hebben, maar ook gevolgen te hebben voor de gezondheid op de lange termijn, en intergenerationeel.

In mijn boek “De eerste 1000 dagen” beschrijf ik hoe we als mens gevormd worden tot wie we zijn, vanaf het moment van de bevruchting tot onze tweede verjaardag. Vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines, biologie, psychologie, criminologie, geneeskunde en ook economie, is inmiddels overtuigend aangetoond dat een goed begin van fundamenteel belang is en dat investeringen vroeg in het leven het meeste rendement opleveren. Voor de gezondheid, gedrag, leerprestaties en voor de economie.

Vanaf de bevruchting tot de tweede verjaardag groeit een mens ontzettend snel – als je dat tempo langer zou volhouden dan zou je meer dan 1 miljoen kilo wegen nog voor je naar de basisschool ging. Het is niet verbazingwekkend dat de omgeving tijdens die razendsnelle ontwikkeling een belangrijke invloed heeft. Hoe ‘rijker’ die omgeving, hoe steviger de basis voor de rest van het leven.

Het principe is eigenlijk heel eenvoudig. Als jij een zaadje in de zandbak zaait, groeit daar een heel ander plantje uit, dan wanneer je datzelfde zaadje in een vruchtbare voedingsbodem had gestopt. Daarom wil ik 5 voorstellen doen, die dat fundament verstevigen, zodat kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen en toekomstige generaties een goede gezondheid kunnen genieten.

1. Pure preventie: door preconceptiezorg en gratis anticonceptie

Als aanstaande ouders gezond en stevig aan het ouderschap zouden beginnen dan zouden er minder kinderen een valse start maken in het leven. Eigenlijk is het heel gek dat de verloskundige zorg pas begint als alle organen al zijn aangelegd. Daarom wil ik dat we al beginnen met goede zorg vóór de zwangerschap. Preconceptiezorg moet ervoor zorgen dat stellen met een kinderwens goed voorbereid aan een zwangerschap en het ouderschap beginnen. De gezondheidsraad heeft in 2007 al gepleit voor preconceptiezorg. De uitvoering daarvan is nog niet echt van de grond gekomen. In mijn ideale scenario kloppen wensouders al ruim voordat ze zwanger willen worden aan bij hun huisarts, verloskundige of het centrum voor “Gezin & Geluk”. Zodat ze kunnen bespreken of er risicofactoren in hun familie of omgeving voorkomen, die van invloed kunnen zijn op het zwanger worden of zijn, zoals: infecties, overgewicht, angststoornissen, depressie, leefomstandigheden, arbeidsomstandigheden, medicatie, roken, drinken of drugsgebruik. En dat aanstaande ouders optimale ondersteuning krijgen om samen met een professional na te gaan wat in hun vermogen ligt om toe te werken naar een goede start voor hun kind. Verder kunnen we veel menselijk leed én geld besparen door te voorkomen dat vrouwen zwanger worden als ze er nog niet écht klaar voor zijn om een kindje op de wereld te zetten. Daarom moet anticonceptie voor iedereen gratis worden.

2. De beste basis: door ontwikkelbudget van 3.000 Euro en ruim betaald ouderschapsverlof (2 x 9 maanden)

Om te zorgen voor een goede start zou er een ‘beste basis budget’ moeten komen, die aanstaande ouders naar eigen inzicht kunnen besteden aan opleiding, training, coaching of cursussen die hen helpen om de beste ouder te zijn voor hun kind. Dat kan bijvoorbeeld zwangerschap yoga, een opvoedcursus of begeleiding bij het stoppen met roken zijn. De investering die de overheid zou doen door alle aanstaande ouders een budget van 3.000 Euro te geven levert meer winst op dan de investering kost, alleen al financieel gezien. De menselijk winst die we behalen door het voorkomen van ellende is onbetaalbaar.

Als al deze basis kennis aanwezig is, wordt het voor (aanstaande) ouders ook veel makkelijker en logischer om ruim voor de conceptie, de stap nemen naar een centrum ‘Gezin en Geluk’, dat er helemaal op ingesteld is om ouders optimaal te steunen en faciliteren om zich optimaal voor te bereiden op zwangerschap en ouderschap. Zo’n centrum mag wat mij betreft de basis vormen van een ‘dragende gemeenschap’, waarin alle mooie en moeilijke momenten gedeeld mogen worden, waar ouders elkaar ontmoeten en tips kunnen uitwisselen. Zodat zij altijd op een stevig sociaal netwerk kunnen terugvallen. Immers: ‘it takes a village to raise a child’.

Om die stevige start te realiseren moet er ruim ouderschapsverlof komen zodat vanaf het begin vaders en moeders een gelijkwaardige rol kunnen spelen in het leven van hun kind. Beide ouders krijgen (na het bevallingsverlof van 4,5 maand van de moeder) 9 maanden betaald ouderschapsverlof dat zij naar eigen inzicht kunnen opnemen. Dit geeft hen de kans om in alle rust een nieuwe balans te vinden, hun kind te leren kennen en een nieuwe routine op te bouwen die vanaf het begin gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen stimuleert.

Gender gelijkheid in bredere zin, zie ik als fundament voor een gezondere toekomst. De eerste 9 maanden van ons bestaan zijn we allemaal gevormd door de omgeving in de baarmoeder van onze moeder. Veel kinderen maken een valse start omdat hun moeder te maken had met armoede of geweld. Daar hebben deze kinderen levenslang last van. Door een goede voorbereiding op zwanger- en ouderschap wordt de kans op geweld kleiner. Betere salarissen in de vitale beroepen waarin veel vrouwen werken zoals in de (kraam)zorg, het onderwijs en de kinderopvang dragen ook bij aan gender gelijkheid en het terugdringen van armoede. Ik ben er van overtuigd dat dit de gezondheid en het geluk van toekomstige generaties verbetert.

 3. Onderwijs in ‘Tafel van ZIJN’ ondersteunt goede ontwikkeling

Het bevorderen van gezondheid en een goede ontwikkeling is niet alleen een kwestie van goede gezondheidszorg. Er ligt ook een taak voor het onderwijs, en ruimtelijke ordening.

Ik zou het ieder kind gunnen om op school de film ‘In Utero’ te bekijken. En om aan de hand daarvan gesprekken te voeren over hun eigen ontwikkeling, over waar ze vandaan komen en hoe hun ouders en grootouders hen beïnvloed hebben. Dit verbindt de wereldgeschiedenis met de eigen geschiedenis, en legt verbanden tussen de gebruiken en gewoonten in het land waar je geboren bent, of waar je ouders of grootouders zijn opgegroeid. Die verbindingen tussen het persoonlijke en dat wat in de schoolboeken staat bieden perspectief.  En hoe geweldig zou het zijn, als we onze kinderen naast taal, rekenen, geschiedenis en aardrijkskunde ook alles leren over de ‘Tafel van ZIJN’*? Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Wat wil ik? Wat heb ik daarvoor nodig? Hele relevante vragen waar we niet vroeg genoeg mee kunnen beginnen!

De pedagogisch medewerkers op de crèche, en de docenten in het basis- en voortgezet onderwijs moeten in hun opleiding en in de nascholing nog meer worden opgeleid in het ondersteunen van een goede ontwikkeling. Immers: hoe beter zij opgeleid zijn, hoe beter zij onze kinderen kunnen begeleiden om hun potentie te ontwikkelen.

4. Goede hechting begint met luisteren, lezen en les in liefde

Een van de belangrijkste voorwaarden voor veilige hechting tussen ouders en kinderen, is het vermogen van ouders om sensitief en voorspelbaar te reageren op wat het kind doet. Hoe beter ouders hun eigen behoeftes, verlangens en gevoelens kunnen herkennen, erkennen en verwoorden, hoe beter zij hun kind kunnen begeleiden, zodat het zichzelf en anderen beter leert begrijpen. Vanuit die veilige basis kan een kind de wereld ontdekken. Vanuit de kraamzorg en jeugdgezondheidszorg mag het belang daarvan nog veel meer worden uitgelegd aan ouders.

Praten, zingen, lezen zijn bouwstenen voor het brein!  Daarom zou ik het ieder kind gunnen om dagelijks een uur voorgelezen te worden, zodat het van jongs af aan bouwt aan een woordenschat. Dat kan door de eigen ouders of leerkrachten natuurlijk. Maar bijvoorbeeld ook door buurtopa’s of oma’s, zodat zo’n voorleesmoment ook de band tussen generaties versterkt. Hoe groter je woordenschat, hoe beter je immers kunt aangeven wat je wil, wat je nodig hebt. En hoe beter je ook een ander kunt helpen zichzelf beter te begrijpen, door goede, open vragen te stellen en te luisteren. Dat vermogen om te luisteren, zodat we ons optimaal kunnen ontwikkelen, is het fundament in onze persoonlijke en zakelijke relaties en een grote bron van levensgeluk. Jij noemt dat grootluisteren he? Ik vind dat een mooi woord!

Een mooi voorbeeld van positief communiceren en belangrijke levenslessen meegeven op school vind ik ‘leve de liefde’. Traditioneel gingen de lessen over seksualiteit gepaard met waarschuwingen ‘pas op voor soa’s en zwangerschap’. Maar was er weinig aandacht voor  het positieve. Leve de liefde laat zien dat het leuk is! Ontdek wat voor jou in liefde, in relaties en in seksualiteit fijn is. Wees daarin liefdevol voor jezelf en de ander. Neem daarvoor de tijd en laat de tijd je nemen, schreef de dichter Leonard Nolens. Probeer, maak missers en realiseer je dat dat leren is. Vanzelfsprekend komt in die lessen dan ook naar voren hoe belangrijk een goede basis is als je wel toe bent aan een zwangerschap.

5. Groene omgeving = gezonde generatie

Een gezonde omgeving is essentieel om gezond te kunnen opgroeien. Naar analogie van de rookvrije generatie pleit ik daarom voor een groene generatie. Bij iedere crèche, peuterspeelzaal en basisschool moet er naast de zandbak een moestuin komen. Zodat kinderen eten leren verbouwen, het leren klaarmaken en proeven. Dat ze zien hoe belangrijk een gezonde voedingsbodem is en ze op een natuurlijke manier nieuwsgierig maakt naar voeding. Dát wordt de nieuwe standaard op iedere plek waar kinderen samen spelen, groeien, leren en ontwikkelen.

Die groene omgeving moeten we ook in steden creëren door groene natuurspeeltuinen aan te leggen waar kinderen lekker en veilig kunnen buitenspelen. Dergelijke initiatieven hebben zo veel mooie kanten en positieve effecten: het draagt bij aan de leefbaarheid, biodiversiteit, luchtkwaliteit en de bergingscapaciteit van water. Aantrekkelijke ecologische hoofdstructuren maken het makkelijker om te ‘ont-moeten’: om ontspannen samen te komen, en zich te goed te doen aan het groen in de omgeving.

Uiteindelijk ligt onze toekomst in handen van onze kinderen. Het succes van onze maatschappij hangt af van de kracht en gezondheid van bevolking. Investeren in de beste basis legt daarvoor het fundament. De maatregelen die ik voorstel dragen niet alleen bij aan een goede gezondheid, maar ook aan betere leerprestaties, productiviteit en gelijkheid voor de huidige en toekomstige generaties. Ik ben ervan overtuigd dat de beste investering is die we kunnen doen!

Meer lezen over thema’s gerelateerd aan het Ministerie voor Gezonde Generaties en Gendergelijkheid?

• Alles kids – In verbinding met je kind vanaf het allereerste begin – Joriene de vos
• Eerste hulp bij hechting – taal voor ouders en hun jonge kind – Paulien Kuipers
• Gender gelijkheid als fundament voor gezonde generaties – Tessa Roseboom
• Geweld achter de voordeur en de schade voor kinderen – Tessa Roseboom
• Over taalvaardigheid – In Nederland hebben zijn 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd, laaggecijferd, of allebei. Dat staat gelijk aan 18 procent van de bevolking, of ongeveer 1 op de 6 mensen in Nederland. Adviesbureau PricewaterhouseCoopers berekendedat de totale maatschappelijke kosten voor laaggeletterdheid 1,13 miljard euro per jaar bedragen. Vorig jaar adviseerde de Sociaal-Economische Raad (SER) het kabinet om de budgetten voor de aanpak van laaggeletterdheid te verdubbelen.

Kijken

• Documentaire – In Utero
• Het Still face experiment over het belang van een goede respons van ouders op hun jonge kind
• Ted – talk Tessa Roseboom
• RTL video: waarom de eerste 1000 dagen belangrijk zijn
• From womb to world — the journey that shapes our life: Anna Verwaal
• Hoe jeugdtrauma’s je gezondheid blijvend beïnvloeden – Nadine Burke Harris – TED

Ondersteuning voor ouders

• Veerkrachtige ouders – voor als je als ouder niet op een roze wolk zit
• Nucleus Geboortezorg verzorgt onder andere de trainingen, coaching en leergangen rond o.a.: Emotionele Hulp Bij Bevallingen (EHBB) en het Prénataal Integraal Educatie Programma (PIEP)

Gezonde Generaties worden gestimuleerd vanuit Samenwerkende Gezondheidsfondsen (SGF)

Mark Monsma, directeur Gezonde Generatie: “We zien dat steeds meer mensen chronisch ziek worden. Dat tij willen we keren. We willen daarbij beginnen bij de jeugd waar de gezondheidsachterstanden het grootst zijn. De gezondheidsfondsen zijn daarom vorig jaar gestart met het programma ‘Gezonde Generatie’. Nog nooit werkten zoveel gezondheidsfondsen samen aan één heldere ambitie: de gezondste generatie van de wereld in 2040 in Nederland. Het is van grote waarde dat Nederlandse Loterij het mogelijk maakt dat nu ook de Nederlandse sport via NOC*NSF een bijdrage levert aan het realiseren van de doelstellingen van het Gezonde Generatie programma en vice versa, dat wij de jeugdsport kunnen helpen versterken. Een gezonde leefstijl, sporten en bewegen vormen de basis voor Gezonde Generaties. Ga voor meer informatie over de Gezonde Generatie naar de website: www.gezondegeneratie.nl

* Over de Tafel van Zijn

De “Tafel van zijn” is een concept van Henriëtte Dierckxsens. Haar grootste wens is dat het ‘leren ZIJN ‘ net zo belangrijk wordt als het leren schrijven en rekenen. Henriëtte: “Op iedere school wordt de tafel  van 6 er ingestampt, echter: als we volwassen weten we soms niet eens hoe we kunnen omgaan met een tegenslag of zijn we vergeten welke voeding echt goed voor ons is. Als we kinderen leren hoe zij zichzelf en anderen kunnen steunen en helen, door comfortabel te zijn met stilte, door goed te leren luisteren naar hun eigen en andermans lichaam, door voldoende te bewegen, bewust te communiceren, door te weten hoe zij voor zichzelf en anderen een prettige omgeving kunnen scheppen, door belangen op korte en lange termijn naast elkaar te leren zetten, zal dit naar mijn idee een heel positief effect hebben op welzijn voor ons allemaal op lange termijn.”

Bestel hier jouw exemplaar van Ministeries voor de Nieuwe Tijd – of doe ‘m cadeau in je netwerk!