De tiende mens – Over waarom juist hoogvliegers vaak deze rol vervullen in organisaties

De tiende mens – Over waarom juist hoogvliegers vaak deze rol vervullen in organisaties en samen beter leren botsen tot vooruitgang leidt

In de film World War Z leren we over een opvallende Israëlische besluitvormingsregel: The Tenth Man Rule. Als negen mensen overtuigd zijn van één waarheid, is het de taak van de tiende om het tegenovergestelde scenario grondig te onderzoeken. Niet uit wantrouwen, maar om blinde vlekken te voorkomen en ons denken te verruimen.

Juist die houding – van actief ruimte geven aan andere perspectieven – kan een organisatie, team of samenleving behoeden voor tunnelvisie én openzetten voor toekomstbestendige keuzes.

In een wereld die fundamenteel verandert, kunnen we deze denkers en doeners beter herkennen, koesteren en serieus nemen. Ze zijn niet lastig (nou ja, ok, soms wel …). Ze zijn vooral heel waardevol.

door Petra Hiemstra, 7 mei 2025

De tiende mens als toekomstverkenner

In mijn praktijk ontmoet ik veel hoogbegaafde en hoogbewuste professionals. Mensen die razendsnel verbanden leggen, systeemfouten doorzien en diep verbonden zijn met wat wezenlijk is. Ze stellen vragen waar nog geen pasklare antwoorden op zijn – en dat maakt ze soms spannend voor hun omgeving.

Toch zijn zij bij uitstek geschikt om de rol van de tiende mens op zich te nemen:

• Ze brengen nuance in dominante denkpatronen.

• Ze signaleren vroegtijdig wat nog onder de oppervlakte borrelt.

• En ze nodigen uit tot wezenlijke dialoog over richting en waarden.

Hun aanwezigheid scherpt. Ze houden de vinger aan de pols van wat kan worden.

Grootluisteren als leiderschapskwaliteit

Om zulke signalen op waarde te kunnen schatten, is grootluisteren essentieel. Grootluisteren is het vermogen om met open aandacht te luisteren naar wat niet direct past in het bestaande frame – maar misschien juist dáárom zo belangrijk is.

Het is luisteren voorbij het bekende, met nieuwsgierigheid naar wat wil ontstaan. Naar de betekenis áchter de woorden. Naar de boodschap die zich aandient via mensen die de toekomst al een beetje voelen aankomen.

Grootluisteren vraagt rust, moed en het vermogen om complexiteit te verdragen. Maar het levert ook veel op: scherpere besluiten, inclusievere gesprekken en duurzamer leiderschap.

Positieve wendingen in zorg, wonen en toezicht

Gelukkig zie ik op veel plekken beweging richting actieve hoop voor de toekomst. Denk aan:

• Zorgprofessionals die buiten de gebaande paden zoeken naar meer mensgerichte, preventieve en holistische vormen van zorg – én daarin gehoord worden door excellente collega’s, managegers en bestuurders

• Wooninitiatieven die de stem van bewoners centraal stellen en zo bijdragen aan sociale innovatie richting een duurzaam betaalbare woningmarkt, omringd door duurzaam fraai groen – het kan wél!

• Toezichthouders die ruimte maken voor tegengeluid en daardoor (samen) beter zien wat er werkelijk speelt en ervaren dat er ook bij ogenschijnlijke tegenstellingen vaak een derde, verbindende punt te vinden is.

In al deze gevallen is het de tiende stem – die van de scherpe vragensteller, de visionair, de ervaringsdeskundige – die het verschil maakt. Omdat die stem niet tegen, maar vooruit spreekt. De toekomst begint immers bij degene die een andere vraag stelt dan de rest.

Psychologie van constructieve tegenspraak

Groepen neigen naar harmonie. Nieuwe geluiden kunnen ongemakkelijk zijn, zeker als ze haaks staan op de status quo. Maar juist daarom is het belangrijk dat we bewust ruimte creëren voor constructieve tegenspraak.

In de psychologie wordt dit vermogen, in positieve zin, aangeduid met integratieve complexiteit: de capaciteit om verschillende perspectieven niet alleen te verdragen, maar ook productief met elkaar te verbinden.

Dat is wat de tiende mens ons biedt: geen ruis, maar rijkdom. Geen chaos, maar complexiteit die richting geeft.

Als iedereen het ermee eens is, heeft iemand nog niet goed geluisterd.”
– Vrij naar Benjamin Disraeli & groupthink–theorie

Tot slot: erken de kracht van de afwijkende blik

Wie de toekomst serieus neemt, maakt ruimte voor andersdenkenden met een moreel kompas. Voor mensen die niet alleen zeggen wat je al weet, maar die brengen wat nog niet eerder gezien werd.

• Wie is de tiende mens in jouw team of organisatie?

• Welke waarde zou er vrij kunnen komen als je werkelijk naar die(ns) stem luistert?

• En hoe kun jij zelf bijdragen aan een cultuur van grootluisteren – niet ondanks, maar juist dankzij verschillen in denken, voelen én vooruitzien?

De wereld heeft behoefte aan denkers die vooruit durven zien, vragen durven stellen en alternatieve paden durven schetsen. Zij wijzen ons de weg naar een menswaardiger en toekomstbestendiger samenleving. Laten we leren hen te horen. 

Wil je reageren op dit artikel? Graag! Waardevolle feedforward voeg ik graag hieronder aan dit artikel toe.

Mail naar: petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl

Wil je meer lezen over wat een training grootluisteren voor jouw organisatie, RvT/RvC kan betekenen? Klik dan hier.

Reacties

De Wilde Gans – Sandra Schouten – Proceskunstenaar – “De 10e mens noem ik de “Wilde Gans”. Ik weet niet of anderen deze term ook gebruiken. Zelf ben ik de term gaan verbasteren vanuit het idee van een vreemde eend in de bijt. Toen ik graag een plek wilde bij de Muzische Onderzoeksgroep van de HKU zaten daar vooral mensen die bij verschillende instituten, opleidingen en organisaties hoorden. Ik dacht dat het goed was om dit veld te doorbreken en aanvullen als eenling en hoorde de lokroep van de wilde eend …”