Hoogbegaafden in het MBO: een stille revolutie
Het klassieke beeld van hoogbegaafdheid – het kind met het hoge IQ dat excelleert in theorie – doet deze groep tekort. Juist in het mbo zijn het vaak de makers, de doeners, de gevoelige verbinders die met hun talenten tussen wal en schip dreigen te vallen. Ze schakelen snel, hebben een scherp oog voor details, of brengen creatieve oplossingen voor technische en sociale vraagstukken. Ze zijn te vinden in de werkplaats, op de stageplek, maar ook op de zorgafdeling, waar ze groepsdynamiek en menselijke behoeften haarfijn aanvoelen.
In dit artikel lees je meer over de positieve ontwikkelingen rond begeleiding van hoogbegaafde studenten in het MBO. Tips en aanvullingen welkom!
door Petra Hiemstra, 16 juni 2025
Anders signaleren: de rol van de docent
Hoogbegaafdheid in het mbo komt zelden aan het licht door een test of label. Het wordt vaak opgemerkt in gedrag: een student die zich verveelt, zich terugtrekt, of juist eindeloos doorvraagt. Juist docenten staan vooraan in het signaleren van deze signalen. Maar zij staan al onder druk door alles wat van ze wordt gevraagd; de realiteit is dat het onderwijs steeds complexer wordt. Toch zijn het deze docenten die het verschil kunnen maken. Een echte verbinding – waar veel hoogbegaafden gevoelig voor zijn – begint bij de docent die contact durft te maken, oprecht luistert en ziet wat er onder de oppervlakte speelt.
Daarbij verdienen docenten ondersteuning. Zij hoeven het niet alleen te doen. Training, uitwisseling en begeleiding door mensen met ervaring met de doelgroep kunnen een wereld van verschil maken. Er zijn steeds meer ervaringsdeskundigen – vaak zelf (ex-)hoogbegaafde studenten – die het onderwijs in gaan om collega’s te ondersteunen en de brug te slaan tussen theorie en praktijk. Samen met actuele inzichten uit onderzoek ontstaat zo een lerend netwerk dat bijdraagt aan deze stille revolutie.
Mismatch en motivatie
Juist binnen het klassikale onderwijsmodel lopen deze studenten het risico om vast te lopen. Verveling, een gebrek aan uitdaging, of steeds weer dezelfde lesstof: het kan leiden tot onderpresteren, afhaken, of zelfs het idee dat ze niet passen binnen het systeem. Wat zij nodig hebben, is ruimte – om hun eigen tempo te volgen, zich te verdiepen in wat hen écht raakt, om te experimenteren en te creëren. Projectmatig werken, versnellen waar het kan en verdieping waar nodig: het zijn kleine aanpassingen die een groot verschil kunnen maken.
Talent in de praktijk
Hoogbegaafdheid betekent in het mbo niet alleen abstract denken, maar ook vindingrijk vakmanschap. Denk aan de student metaalbewerking die nieuwe constructies verzint, of de kapper die feilloos aanvoelt wat de klant wil. Creativiteit, precisie, systeemdenken en intuïtie – het zijn eigenschappen die juist in praktijkopleidingen tot hun recht komen. En als deze talenten de ruimte krijgen, ontstaat er iets bijzonders: innovatie van binnenuit.
Twee voorbeelden van vernieuwing in het MBO
Excellentie in de praktijk: méér mogen doen in de zorg
Sommige mbo-scholen spelen al in op de behoefte aan extra uitdaging met initiatieven die verdieping mogelijk maken voor gemotiveerde studenten. Zo is er bijvoorbeeld een excellentieklas bij de opleiding verpleegkunde van ROC Mondriaan, stelt Verbaarschot. Deze is niet specifiek bedoeld voor hoogbegaafde studenten, maar bedient wel hun behoefte aan verdieping, tempo en intellectuele prikkeling. De deelnemers volgen aanvullend onderwijs naast het reguliere programma. Denk bijvoorbeeld aan gastlessen van zorgprofessionals die dieper ingaan op medische onderwerpen, ethiek of innovaties in de zorg — naast andere vormen van verdiepende of verbredende activiteiten. Het vraagt extra inzet, maar biedt ook verrijking voor studenten met een brede interesse en leerhonger.
Quantumtechnologie in handen van vakmensen
Gunter Helms, project manager bij de Leidse Instrumentmakers School (LiS) laat zien dat technologische vernieuwing niet zonder het mbo kan. MBO- studenten zijn immers het scharnierpunt tussen ontwerp en uitvoering. Met zijn werk voor Quantum Delta Nederland en zijn inzet voor het betrekken van mbo’ers bij cutting-edge technologie won hij een MENSA Award. Hij geeft aan dat op de LiS ook andere uitdagende onderwerpen door collega’s aangeboden worden zoals o.a.: instrumentatie voor de ruimtevaartsector, medische instrumentatie, dronetechniek, optical engineering en meer. Dit alles in samenwerking met gastdocenten en het bedrijfsleven.
Een selectie uit zijn aanbevelingen, voor collega’s en beleidsmakers, zijn:
• Ontwikkel tandemprojecten – Laat mbo-studenten samenwerken met hbo- of universitaire studenten aan gezamenlijke projecten. Dit sluit aan bij hoe men in de praktijk ook samenwerkt en biedt extra uitdaging. “Bij de LiS hebben we hier positieve ervaringen mee, onder andere in samenwerking met de Haagse Hogeschool (afdeling Natuurkunde en Informatica). Wij bieden studenten een breed palet aan groepsprojecten aan, afkomstig van bedrijven, onderzoeksinstellingen en educatielabs.”
• Laat studenten indien mogelijk zélf hun tempo bepalen/differentiëren – Onderzoek of het mogelijk is om studenten de ruimte te geven om in hun eigen tempo door de leerstof te gaan. Daarvoor is het essentieel dat zij inzage hebben in het volledige lesplan, inclusief cursusmaterialen, opdrachten en contactpersonen (docenten/begeleiders) voor elk onderdeel. “Bij de LiS hebben we bijvoorbeeld een student gehad die een uitdagend 20-weeks programma in slechts 4 weken succesvol afrondde. Anderen deden er 15 weken over, weer anderen de volle tijd.”
Ruimte voor anders-zijn: de rol van de begeleider
Hoogbegaafde mbo-studenten floreren pas echt als zij mogen afwijken van de norm. Dit vraagt van professionals als Peter Verbaarschot en zijn collega’s een open, onderzoekende houding. “Het is niet altijd te vangen in cijfers. Soms merk je: hier is iets aan de hand dat niet direct zichtbaar is. Dan is het aan ons om goed te luisteren en te zoeken naar wat er echt speelt. Pas wanneer deze studenten zich serieus genomen voelen, durven ze vaak hun gedachten en talenten écht te laten zien.”
Beleid en praktijk: van pioniers naar systeem
De voorbeelden van voorlopers zoals ROC Mondriaan en de Leidse Instrumentmakers School laten zien dat er binnen het bestaande onderwijssysteem wél ruimte is om aanpassingen te doen die beter aansluiten bij hoogbegaafde studenten – zonder andere studenten tekort te doen. Denk aan professionalisering van docenten rondom anders lerende breinen, erkenning van creatief en technisch talent, en maatwerktrajecten binnen bestaande structuren. Ook de verbinding met het bedrijfsleven speelt hierin een cruciale rol: hoogbegaafde studenten willen bijdragen aan iets echts. Iets bouwen dat gebruikt wordt, iets verbeteren dat ertoe doet – dát motiveert hen meer dan een project ‘omdat het moet voor school’.
Realiteit check: bewustwording is nog geen vanzelfsprekendheid
Hoewel er pioniers zijn die het verschil maken, zoals de voorbeelden in dit artikel laten zien, blijft de bredere realiteit in het mbo weerbarstig. Op veel scholen ontbreekt nog steeds de aandacht, de kennis én de bereidheid om te investeren in hoogbegaafde studenten. Dat maakt het voor deze jongeren lastig om gezien en gesteund te worden. De positieve voorbeelden die hier worden genoemd, zijn dus nog geen norm — maar eerder hoopvolle uitzonderingen. Juist daarom is het zo belangrijk dat deze verhalen verteld worden: om te laten zien dat het wél kan, en wat het oplevert als we anders durven kijken.
Hoogbegaafdheid serieus nemen: maatwerk dat iedereen sterker maakt
Wat hierboven beschreven is, zijn stuk voor stuk elementen die voor veel verschillende typen studenten waardevol kunnen zijn. Meer keuzevrijheid, echte verbinding met de praktijk, ruimte voor diepgang en erkenning van divers talent — het zijn aanpassingen die het mbo als geheel sterker maken. Maar juist voor hoogbegaafde studenten kan de optelsom van deze elementen hét verschil maken. Niet alleen om te blijven, maar om tot bloei te komen. Dáár zit de winst: voor de leerling én voor het beroepsonderwijs.
Links Hoogbegaafden in het MBO
- Steeds meer havo en vwo leerlingen kiezen voor het MBO
- Netwerk hoogbegaafdheid in het MBO in oprichting
- Hoogbegaafde studenten – Passend Onderwijs
- Mbo worstelt met hoogbegaafde studenten: “Ze passen zich zó goed aan, dat niemand hen ziet” | AOb
- Karim Amghar schreef voor de Correspondent het boek Maar dat begrijp jij toch niet – over het onderschatte belang van het mbo stelt in NRC van 16 mei: “Als je te maken hebt met lage verwachtingen, ga je je daarnaar gedragen. Ik had als kind geen flauw idee wat het vmbo of mbo betekende. Ik had heel anders gereageerd als de leerkracht tegen mij had gezegd: wees ambitieus, ga naar het vmbo, ga naar een school waar je bouwt aan het fundament van onze samenleving, waar je met je diploma altijd werk hebt, waar je iets betekent voor de maatschappij, ga geen nonsensjob doen, wees iemand. Ga naar het vmbo, want dat gun ik jou. Lees hier het hele artikel”
Tip: VR-Games voor docenten
Wetenschapper Willy de Heer – oprichter van Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden ontwikkelde speciaal voor het onderwijs vr-games – waarmee (aankomende docenten) zelf kunnen ervaren welk effect hun handelen op een student heeft. Haar instrument draagt bij aan het vergroten van pedagogische tact. Hoogbegaafde leerlingen verwachten vaak véél van hun docenten. Hoe ga je als docent daaromee om? Bestempel je bepaald gedrag als ‘lastig en brutaal’ of zie een hoogbegaafde die – bijvoorbeeld – de diepte in wil, maar die daarin geen gelijken vindt of die dat niet lukt en daarom gefrustreerd raakt? Ook op het MBO vind je leerlingen met fantastische ideeën, maar die op de verkeerde plek zitten of waarvoor maatwerk nodig is. Op haar website is meer informatie is te vinden over de Serious Learning Games® en de inzetmogelijkheden daarvan.
Wil je reageren op dit artikel?
Heb je bijvoorbeeld meer aanvullende voorbeelden rond Hoogbegaafden in het MBO die het kennen waard zijn? We horen ze graag!
Mail naar: petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl
Als het passend is, voegen we je tips hieronder aan dit artikel toe.
Ben je op zoek naar goede begeleiding voor jouw HB kind in de regio Den Haag? Dan kun je hier enkele mogelijk nuttige links vinden.
Delen:
