Hoogbegaafden in het MBO: een stille revolutie

Hoogbegaafden in het MBO: een stille revolutie

De zichtbaarheid van hoogbegaafden beperkt zich al lang niet meer tot het hbo en de universiteiten. Ook binnen het mbo groeit het besef dat sommige studenten anders in de les staan: ze denken sneller, stellen onverwachte vragen of laten een opvallende leerhonger zien. Dit kan mogelijk (mede) worden verklaard doordat steeds meer havo en vwo leerlingen kiezen voor het MBO. Docenten merken deze signalen op, al weten ze niet altijd meteen hoe ze die moeten duiden of begeleiden. Loopbaanadviseur Peter Verbaarschot (Studie Info Punt, ROC Mondriaan) benadrukt: “Deze studenten denken anders, voelen anders, leren anders.”

door Petra Hiemstra, 7 mei 2025

Van IQ naar potentieel: anders signaleren in het MBO

Waar we binnen het hbo en wo vaak uitgaan van IQ-scores, komt hoogbegaafdheid in het mbo meestal op een andere manier aan het licht. Docenten merken het bijvoorbeeld aan gedrag dat afwijkt van de groep, of tijdens gesprekken waarin leerlingen opvallen door hun denkwijze of vragen. In sommige trajecten wordt een capaciteitentest afgenomen, waarbij het potentieel (onverwachts) zichtbaar wordt – maar dit is zeker niet altijd het geval. Dit vraagt om docenten die niet alleen naar prestaties kijken, maar ook oog hebben voor signalen van onbenut talent.

Hoogbegaafdheid is geen elitekwestie

Nog altijd leeft het misverstand dat hoogbegaafdheid vooral iets is voor de ‘boekenslimmen’. Maar hoogbegaafden zijn er ook onder de makers, de doeners en de zorgzame denkers. Denk aan vakmensen in de bouw of techniek die razendsnel schakelen, creatieve oplossingen zien of systemen intuïtief begrijpen. Maar ook in de zorg en opleidingen voor sociale beroepen komen ze voor: studenten met een sterke intuïtie, een scherpe blik op groepsdynamiek en een uitgesproken drang om maatschappelijk verschil te maken. Hun talent zit niet alleen in denken, maar juist ook in voelen, verzinnen en verbinden.

Mismatch met klassikaal leren

Veel hoogbegaafde leerlingen lopen vast in het traditionele klassikale model, zowel binnen het middelbare als op het vervolgonderwijs. Herhaling, een traag leerproces en een gebrek aan uitdaging kunnen leiden tot verveling, onderpresteren of zelfs afhaken. Wat deze studenten nodig hebben, is meer ruimte om in eigen tempo te leren. Velen gaan floreren als ze de mogelijkheid krijgen om zich te verdiepen in onderwerpen die hen interesseren en zelfstandig aan de slag kunnen gaan. Denk aan projectmatig werken, extra keuzemogelijkheden of het mogen overslaan van lesstof die ze al beheersen. Zulke maatwerkaanpak helpt hen gemotiveerd en betrokken te blijven.

Vakmanschap & creativiteit gaan hand in hand

Hoogbegaafdheid wordt vaak geassocieerd met abstract of theoretisch denken, maar komt juist ook tot uiting in creatief, technisch en ambachtelijk vakmanschap. Denk aan de student die in de metaalbewerking moeiteloos nieuwe constructies bedenkt, of de kapper in opleiding die haarfijn aanvoelt wat een klant nodig heeft. Vaardigheden als systeemdenken, originaliteit, precisie en intuïtief werken passen perfect bij deze beroepspraktijk. Juist binnen het mbo krijgen zulke talenten de kans om op een andere manier uit te blinken.

Excellentie in de praktijk: méér mogen doen in de zorg

Sommige mbo-scholen spelen al in op de behoefte aan extra uitdaging met initiatieven die verdieping mogelijk maken voor gemotiveerde studenten. Zo is er bijvoorbeeld een excellentieklas bij de opleiding verpleegkunde. Deze is niet specifiek bedoeld voor hoogbegaafde studenten, maar bedient wel hun behoefte aan verdieping, tempo en intellectuele prikkeling. De deelnemers volgen aanvullend onderwijs naast het reguliere programma. Denk bijvoorbeeld aan gastlessen van zorgprofessionals die dieper ingaan op medische onderwerpen, ethiek of innovaties in de zorg — naast andere vormen van verdiepende of verbredende activiteiten. Het vraagt extra inzet, maar biedt ook verrijking voor studenten met een brede interesse en leerhonger.

Quantumtechnologie in handen van vakmensen

Gunter Helms, project manager  bij de Leidse Instrumentmakers School (LiS) laat zien dat technologische vernieuwing niet zonder het mbo kan. MBO- studenten zijn immers het scharnierpunt tussen ontwerp en uitvoering. Met zijn werk voor Quantum Delta Nederland en zijn inzet voor het betrekken van mbo’ers bij cutting-edge technologie won hij een MENSA Award. Hij geeft aan dat op de LiS ook andere uitdagende onderwerpen door collega’s aangeboden worden zoals o.a.: instrumentatie voor de ruimtevaartsector, medische instrumentatie, dronetechniek, optical engineering en meer. Dit alles in samenwerking met gastdocenten en het bedrijfsleven.

Een selectie uit zijn aanbevelingen, voor collega’s en beleidsmakers, zijn:

• Ontwikkel tandemprojecten – Laat mbo-studenten samenwerken met hbo- of universitaire studenten aan gezamenlijke projecten. Dit sluit aan bij hoe men in de praktijk ook samenwerkt en biedt extra uitdaging. “Bij de LiS hebben we hier positieve ervaringen mee, onder andere in samenwerking met de Haagse Hogeschool (afdeling Natuurkunde en Informatica). Wij bieden studenten een breed palet aan groepsprojecten aan, afkomstig van bedrijven, onderzoeksinstellingen en educatielabs.”
• Laat studenten indien mogelijk zélf hun tempo bepalen/differentiëren – Onderzoek of het mogelijk is om studenten de ruimte te geven om in hun eigen tempo door de leerstof te gaan. Daarvoor is het essentieel dat zij inzage hebben in het volledige lesplan, inclusief cursusmaterialen, opdrachten en contactpersonen (docenten/begeleiders) voor elk onderdeel. “Bij de LiS hebben we bijvoorbeeld een student gehad die een uitdagend 20-weeks programma in slechts 4 weken succesvol afrondde. Anderen deden er 15 weken over, weer anderen de volle tijd.”

Ruimte voor anders-zijn: de rol van de begeleider

Hoogbegaafde mbo-studenten floreren pas echt als zij mogen afwijken van de norm. Dit vraagt van professionals als Peter Verbaarschot en zijn collega’s een open, onderzoekende houding. “Het is niet altijd te vangen in cijfers. Soms merk je: hier is iets aan de hand dat niet direct zichtbaar is. Dan is het aan ons om goed te luisteren en te zoeken naar wat er echt speelt.” Pas wanneer deze studenten zich serieus genomen voelen, durven ze vaak hun gedachten en talenten écht te laten zien.

VR-Games voor docenten

Wetenschapper Willy de Heer – oprichter van Kenniscentrum voor Makkelijk Lerenden ontwikkelde speciaal voor het onderwijs vr-games – waarmee (aankomende docenten) zelf kunnen ervaren welk effect hun handelen op een student heeft. De Heer: “Ik ben blij met de positieve insteek van dit artikel, dat vooral wil belichten wat er wél goed gaat. Toch ben ik op basis van mijn ervaringen kritisch. Mijn hart huilt, als ik zie hoe vaak hoogbegaafde leerlingen uitvallen, óók op het MBO. Daar is nog écht een wereld te winnen. Bijvoorbeeld op het gebied van pedagogische tact. Hoogbegaafde leerlingen verwachten vaak véél van hun docenten. Hoe ga je als docent daaromee om? Bestempel je bepaald gedrag als ‘lastig en brutaal’ of zie een hoogbegaafde die – bijvoorbeeld – de diepte in wil,  maar die daarin geen gelijken vindt of die dat niet lukt en daarom gefrustreerd raakt? Ook op het MBO vind je leerlingen met fantastische ideeën, maar die op de verkeerde plek zitten of waarvoor maatwerk nodig is.”

Beleid en praktijk: van pioniers naar systeem

De voorbeelden van voorlopers zoals ROC Mondriaan en de Leidse Instrumentmakers School laten zien dat er binnen het bestaande onderwijssysteem wél ruimte is om aanpassingen te doen die beter aansluiten bij hoogbegaafde studenten – zonder andere studenten tekort te doen. Denk aan professionalisering van docenten rondom anders lerende breinen, erkenning van creatief en technisch talent, en maatwerktrajecten binnen bestaande structuren. Ook de verbinding met het bedrijfsleven speelt hierin een cruciale rol: hoogbegaafde studenten willen bijdragen aan iets echts. Iets bouwen dat gebruikt wordt, iets verbeteren dat ertoe doet – dát motiveert hen meer dan een project ‘omdat het moet voor school’.

Hoogbegaafdheid serieus nemen: maatwerk dat iedereen sterker maakt

Wat hierboven beschreven is, zijn stuk voor stuk elementen die voor veel verschillende typen studenten waardevol kunnen zijn. Meer keuzevrijheid, echte verbinding met de praktijk, ruimte voor diepgang en erkenning van divers talent — het zijn aanpassingen die het mbo als geheel sterker maken. Maar juist voor hoogbegaafde studenten kan de optelsom van deze elementen hét verschil maken. Niet alleen om te blijven, maar om tot bloei te komen. Dáár zit de winst: voor de leerling én voor het beroepsonderwijs.

Links

Netwerk hoogbegaafdheid in het MBO in oprichting
Hoogbegaafde studenten – Passend Onderwijs
Mbo worstelt met hoogbegaafde studenten: “Ze passen zich zó goed aan, dat niemand hen ziet” | AOb

Wil je reageren op dit artikel?

Heb je bijvoorbeeld meer aanvullende voorbeelden die het kennen waard zijn? We horen ze graag!
Mail naar: petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl

Als het passend is, voegen we je tips hieronder aan dit artikel toe.