Hoopgericht luisteren – leer luisteren als een logotherapeut

Hoopgericht luisteren – Het luisteren op de laag van de hoop, helpt om in te schatten in hoeverre het te bereiken ideaal al als verlangen in potentie aanwezig is.

Als grootluisteraar ben je in essentie een logotherapeut: iemand die op zoek gaat mét de ander naar diens geloof, hoop en liefde. Zodat het leven weer warme wind onder de vleugels krijgt.

door Petra Hiemstra, 16 augustus 2024

Hoopgericht luisteren is logotherapie beoefenen

Je zou kunnen stellen dat een grootluisteraar logotherapie beoefent. Logotherapie werd ontwikkeld door hoogleraar neurologie en psychiatrie en Auschwitz overlevende Victor E. Frankl en beschreven in zijn boek De zin van het bestaan. In deze therapie staat de betekenis en het belang van hoop, verlangen, dromen, visualisaties centraal om moeilijke omstandigheden te kunnen doorstaan.

Frankl zelf zegt daarover: “De logotherapie stelt zich tot taak de patiënt te helpen de zin van zijn leven te ontdekken. Voor zover de logotherapie de patiënt de verborgen logos van zijn bestaan doet inzien, is dit een analytisch proces. Tot dit punt vertoont de logotherapie gelijkenis met de psychoanalyse. Bij haar pogingen iets wederom tot bewustzijn te brengen, beperkt de logotherapie zich echter niet uitsluitend tot de driftmatige feiten binnen het individueel onbewuste, doch haar werkterrein omvat tevens spirituele realiteiten, zoals de potentiële betekenis van het individuele bestaan, dat eveneens dient te worden gerealiseerd, evenals de wil tot betekenis van de patiënt moet worden bevredigd. […]

De bezorgdheid van een mens, zijn wanhoop zelfs, over de zinloosheid van zijn leven is een spirituele nood, maar beslist geen geestesziekte. Wanneer een medicus deze eerste gesteldheid van de patiënt interpreteert in termen van de tweede, kan het gebeuren dat hij de existentiële wanhoop van zijn patiënt begraaft onder een berg verdovende middelen. Zijn taak is echter de patiënt te helpen deze existentiële groei- en ontwikkelingscrisis te boven te komen.”

Vrijheid én verantwoordelijkheid

Als het om hoopgericht luisteren gaat, verwijst Frankl als ultiem symbool van hoop naar het Vrijheidsbeeld. De Statue of Liberty is een van de bekendste symbolen van New York. Het staat voor politieke vrijheid en democratie. Al bepleit Frankl ook direct een nieuw beeld. Hij zou graag zien dat aan de westkust van Amerika een Beeld van Verantwoordelijkheid zou verrijzen.

Grootluisteren is hoopgericht luisteren

In een grootluistergesprek gaat het 100% om het verhaal van die ander, diens hoop, diens hoogste potentieel.

Een grootluisteraar is daarom 100%
• met zijn aandacht bij alle signalen die zijn eigen lichaam hem geeft;
• aanwezig bij het verhaal van de ander. Alle vragen en reflecties dienen ertoe de ontwikkelingspotentie in de ander te optimaliseren en te maximaliseren; en
• alert op wat er tijdens het gesprek in het grotere geheel gebeurt.

3 x 100% aandachtig luisteren betekent 300% concentratie en is daarmee relationele topsport.

Voordat je het met je coachee over hoop kunt hebben, is het van belang stil te staan bij de vraag of de aanwezige pijn voldoende gezien, erkend en geheeld is. Als er nog wat werk aan de winkel is, raad ik de pijn & parel oefening aan.

Hoopgericht luisteren – de pijn & parel-oefening

Deze oefening is bedoeld voor coaches, goede vrienden en partners. Leidinggevenden kunnen deze oefening op persoonlijk niveau beter aan coaches, trainers, artsen en psychologen overlaten. Deze oefening kan echter ook heel goed op team- en of organisatieniveau gedaan worden. Besluit als leidinggevende of je deze oefening zelf wilt leiden, of dat het handiger of verstandiger is om de verantwoordelijkheid voor het proces bij iemand anders te laten.

Stap 1. Check of je voldoende open en geaard bent.
Stap 2. Schep een heilige veilige luisterruimte en check of de ander dit ook zo ervaart.
Stap 3. Vertel over het doel wat je met deze oefening beoogt.

Geef de ander alle de ruimte om deze oefening niet (met jou) te doen. Wél groen licht?

• Pak een groot vel en maak 2 kolommen. Zet bovenaan de linkerkolom het woord PIJN en in de rechterkolom het woord PARELS
• Nodig dan je gesprekspartner(s) met ‘Vertel!’ en laat hem/haar/hen in ongeveer een kwartier alle pijnpunten op te sommen die in het verleden ervaren zijn.
• Neem hier de tijd voor die nodig is en sta voldoende stil bij de pijn van de belangrijkste punten.
• ERKEN de pijnpunten, liefst zo diep mogelijk (tot op DNA-niveau).
• Als de pijn echt voldoende aandacht gekregen heeft, ga dan verder met het rechterdeel en onderzoek of je coachee of medewerker door diens ervaren pijn wellicht ook PARELS ontvangen of ontwikkeld heeft, die van belang voor diens persoonlijke, zakelijke en maatschappelijke toekomst zijn.

Vuistregel bij het luisteren naar pijn

Het tegenovergestelde van hoop is pijn. Leren omgaan met en je goed verhouden tot de pijn van iemand anders is een hele kunst. Een vuistregel voor beginnende coaches, trainers en leidinggevenden is om nooit meer pijn op te rakelen dan je in de sessie kunt opvangen en verwerken. Wees ook altijd bereid om als vangnet te dienen, als de oefening onverhoopt meer heeft losgemaakt dan jij voorzien had.

Kwaliteiten bij hoopgericht luisteren

In ons interview voor Mag ik je grootluisteren? Vertel! gaat Theo Hettema dieper in op hoe je met trage vragen iemand tevoorschijn kunt luisteren.

Hettema definieert drie kwaliteiten die wenselijk zijn als je hoop, geloof en liefde in de ander wilt opwekken of bestendigen:

1. Geestelijke kwaliteit toe te kennen aan alles wat je meemaakt – Vanuit mijn geloof wil ik in alles wat ik zie, beluister, doe of ervaar, ‘Jezus, geloof, hoop, liefde’ tegenkomen. Dat gaat in tegen de mechanische, instrumentele en functionele manier waarop we met elkaar omgaan. Geloof is voor mij ook een opdracht, omdat het ook lastig kan zijn om zo met mensen om te gaan.
2. Te kunnen ‘(ver)wachten’ – Ik gun iedere leider het vermogen om periodiek te ‘wachten’, af te wachten wat in de ‘heilige, veilige luisterruimte’ wil ontwaken of ontstaan. Leiderschap bestaat niet in botweg beslissingen kunnen nemen, maar in het vermogen te luisteren wanneer de gelegenheid zich aandient om tot een beslissing te komen.
3. Verleidingen te kunnen weerstaan – Henri J.M. Nouwen, een Nederlandse priester die naar Amerika is vertrokken, hoogleraar, spiritueel auteur en pastor bij verstandelijk gehandicapten, stelt dat geestelijk of spiritueel
   leiderschap drie verzoekingen kent:

Welke verleidingen maken hoopgericht luisteren lastiger? 

Iedere coach draagt hoopgericht luisteren hoog in het vaandel. Toch zijn er allerlei verleidingen die we daarbij hoofd en hart moeten bieden:

1. Verleiding van relevantie – Ieder mens en iedere leider wil relevant zijn. Nouwen stelt: je hoeft niet relevant te zijn. Door relevant te zijn, raak je meestal af van je kerntaken. Rustige toegewijde aandacht hebben, is voldoende voor je taak.

2. Verleiding van populariteit – Ieder mens en iedere leider wil aardig gevonden worden. Voordat je het weet, gaat de stropdas af en ga je als leidinggevende aan de karaoke. Dat moet je niet doen, zegt Nouwen, en hij brengt als tegenwicht de christelijke traditie van de biecht naar voren. Biechten betekent het ‘bekennen van de Waarheid’. Het vraagt om het durven vragen om én geven van vergeving. Dat kun je onderling aan elkaar geven.

Bij samenwerking en evaluaties van projecten of processen is een mooie vraag: Waar heb ik jou in de weg gestaan? Kun je mij dat zeggen? En kun je mij ook zeggen hoe ik dat voor jou goed kan maken?

3. Verleiding van macht – Ieder mens en iedere leider wil machtig zijn. Nouwen stelt leiders de vraag: Focus je je op de taak die je hebt, of gebruik je deze om je macht en aanzien te vergroten? Op dit punt brengt Nouwen in hoe je regelmatig ruimte moet maken voor kritische reflectie. Wat speelt er aan machten in je omgeving? Hoe laat je je daardoor bepalen? Doe je wat je doet uit eigenbelang of vanuit het belang van het grotere geheel? Heb je voldoende kritische reflectoren om je heen om de verleiding van macht te weerstaan? Hoe kun je dat voor jezelf creëren?

Hoopgericht luisteren met grootluistervragen

• Waar hoop je op? Wie of wat geeft jou hoop? Wat stemt je hoopvol?
• Wat is er voor nodig om meer hoop te voelen en ervaren? Hoe zou dat zijn?
• Hoe ziet jouw ideale (droom) partner, sociale leven, organisatie of samenleving eruit?

En in leiderschap:
• Hoe visionair ben je je?
• Hoe voed en geef jij vorm aan hoop binnen jouw wijk, stad, organisatie of samenleving?

De hop: vogel van hoopgericht luisteren. Luister maar …

Als afbeelding bij dit artikel heb ik voor een foto van de hop gekozen, gemaakt door JacekBen. De hop een bijzonder kleurrijke vogel met prachtige kuif wiens roep klinkt naar hoop. Hoor maar … Hoep … hoep – hoep … hoep! Hoewel het geluid van de hop niet luid is, is het toch op grote afstand hoorbaar. Het lijkt wel alsof de hop je met zijn roep in actie wil laten komen. Hop, hop …! Blaas het leven nieuwe hoop in!

Meer lezen over hoopgericht luisteren?

Active Hope – How to Face the Mess We’re in with Unexpected Resilience and Creative Power of in de vertaling Actieve hoop – Hoe de chaos onder ogen zien met onverwachte veerkracht en creativiteit – door Joanna Macy en Chris Johnstone