Aandachtig luisteren I Over de 5 A’s van luisteren – culturele definities & wat het oplevert

Aandachtig luisteren – In de (groot)luisterkunde gebruiken we vaak de volgende luisterspreuk: horen doe je met je oren. Luisteren doe je met je hele lichaam. En als je jezelf of anderen grootluistert, dan luister je vooral met volle aandacht en de intentie om de ander(en) luister bij te zetten. Oftewel: zodanig luisteren zodat de ander(en) gaat/n stralen en excelleren.

Als je grootluistert, ben je aandachtig aanwezig: bij jezelf, de ander(en) én het grotere geheel. Zo naar jezelf en anderen luisteren is relationele topsport. Je wilt immers met aandacht horen wat er gezegd of niet gezegd wordt. Zodat je weet welke vraag je op welk moment kunt stellen en je het aanwezige potentieel volledig tot ontvouwing kunt laten komen.

In dit artikel lees je over:

• de 5 A’s van luisteren;
• over wat écht goed luisteren lastig maakt, zelfs voor liefdevolle leiders;
• hoe verschillende culturen aandachtig luisteren definiëren;
• wat aandachtig luisteren oplevert: persoonlijk, zakelijk en maatschappelijk.

door Petra Hiemstra, 8 augustus 2024

De 5 A’s van luisteren zijn dan ook: aandacht, aandacht, aandacht, aandacht en … AANDACHT

En: aandacht is niet waar jij aan dacht!

Hoe gerichter en opener je luistert, hoe meer je hoort. Zodat je daar gehoor aan kunt geven.

Wat maakt aandachtig luisteren nu zo lastig?

De liefdevolle leiders die ik interviewde voor mijn boek Mag ik je grootluisteren? Vertel, staken grootmoedig de hand in eigen boezem. Hoe zeer zij ook dagelijks hun best doen om anderen groot te luisteren, ze erkennen dat zij zichzelf regelmatig ‘betrappen’ op geldingsdrang, ‘plakkertjes plakken’, (voor)oordelen, gehechtheid aan gewoontes, te snel vooruit (willen) denken of te snel (willen) schakelen. Ook grootluisteraars staan bloot aan de verleidingen van relevantie, populariteit en macht, zo stelt theoloog Theo Hettema. Zij plegen (soms) roofbouw op zichzelf en anderen, door bijvoorbeeld gedoe, tijdgebrek, doelgerichtheid, te hoge eisen of vermoeidheid. Zeker als je zelf moe bent, last hebt van luistermoeheid (compassion fatigue), of er speelt iets anders belangrijks in je leven, dan kan anderen aandachtig, gericht en bewust (moeten) grootluisteren soms voelen als een … lakmoesproef.

Aandachtig luisteren is als voeding voor onze ziel

Toch is juist échte, oprechte aandacht voor ons welzijn net zo belangrijk als zuurstof, eten en drinken. Baby’s die onvoldoende aandacht krijgen, lijden innerlijk honger en gaan zich daardoor ook fysiek slechter ontwikkelen.

Ieder van ons voelt onmiddellijk of onze gesprekspartner er met zijn of haar aandacht wel of niet helemaal bij is. Als we echte aandacht ontvangen, helpt dat ons ons met onszelf én met anderen in het leven te verbinden. Het helpt ons om innerlijk stabiel te worden en zijn.

Zonder échte aandacht, échte aanwezigheid in een gesprek, blijven gesprekken oppervlakkig en leiden ze niet tot diepere verbinding. Dat maakt eenzaam. In mijn Ik Luister Je Groot-trainingen merk ik dat het ‘overnemen van gesprekken’, dus de aandacht bij de ander weghalen en deze op jezelf of je eigen ervaringen vestigen, vaak als buitengewoon gewelddadig en pijnlijk wordt ervaren. Sprekers ervaren direct: ik en mijn verhaal doen er voor jou niet toe.

Aan de andere kant kan goed luisteren juist uit eenzaamheid bevrijden. Als iemand aandachtig luistert, is het heel fijn spreken. Oprechte aandacht zorgt er in positieve zin voor dat we iemand luister bijzetten en dat geeft energie.

Iemand luister bijzetten …

Luisteren als zelfstandig naamwoord heeft volgens Van Dale de volgende betekenissen:
luister (zn): aanzien, eer, glorie, praal, pracht, rijkheid, roem, staatsie, voortreffelijkheid, weelde.
luister (zn): flonkering, glans, gloor, nimbus, schittering, straling

Aandachtig luisteren vraagt om ontvankelijk te willen zijn voor en getuige te willen zijn van alles wat zich aandient: vreugde, pijn, verdriet, het gewone, het bijzondere, het buitengewone, verleden, heden, toekomst, het intuïtieve, instinctieve weten, innerlijke wijsheid, synchroniciteit, etc.

Aandachtig luisteren wordt in verschillende talen anders gedefinieerd

Het Engelse woord voor aandacht, attention, is afgeleid van het Latijnse attendere, en betekent: ‘zich uitrekken naar’. In het Frans betekent attendre juist ‘wachten’. Precies lang genoeg kunnen wachten is een voorwaarde om met aandacht naar jezelf, de ander en de wereld te kunnen kijken, om helder te kunnen denken en te kunnen reflecteren.

In de Japanse zen-meditatie-traditie worden monniken en deelnemers uitgenodigd om te luisteren met ‘oren, ogen, hart, jij en totale aandacht’. Zij noemen dit sesshin (接心 of 摂心/攝心).

In blogs op Internet zie ik regelmatig het onderstaande Chinese karakter voor luisteren voorbij komen. De uitleg van de verschillende onderdelen van dit karakter verschilt. Het deel linksonder dat vertaald wordt met ‘koning’, wordt ook wel vertaald met ‘respect’. En het deel van het karakter in het rechter midden dat wordt omschreven met ‘onvoorwaardelijke liefde’ wordt ook wel vertaald met ‘ongedeelde aandacht’.

Navraag bij Loes Petit (beëdigd tolk-vertaler) en Annie YI Zheng (伊铮 – Eigenaresse Ming Translations & Communications) leerde me het volgende. De elementen waaruit het afgebeelde teken voor luisteren in het Chinees bestaat, vormen samen een oud en traditioneel karakter. Ongeveer 50 jaar geleden is de Chinese karakterspelling sterk vereenvoudigd. Dit “traditionele” karakter is zo complex omdat het juist het brede en filosofische karakter van luisteren wil benadrukken. Annie: ‘Luisteren, écht luisteren vraagt van ons dat we met open ogen in de ziel van de ander willen kijken. Dat we met koninklijk respect onze oren én ons hart voor de ander openen om te horen wat gehoord wil worden.
Ja, dat we de ander bejegenen met onvoorwaardelijke liefde en aandacht.’

Wat écht aandachtig luisteren oplevert: persoonlijk, zakelijk en maatschappelijk

Iemand die écht naar ons luistert, die:

• vindt wat we te zeggen hebben belangrijk;
• vindt het belangrijk hoe we het zeggen;
• vraagt door over wat we te zeggen hebben;
• probeert te begrijpen wat we te zeggen hebben;
• richt bewust zijn of haar aandacht geheel op de spreker en blijft bij diens verhaal.

In organisaties en het bedrijfsleven is het opvallend dat mensen die beter luisteren:

• minder fouten maken;
• anderen minder snel kwetsen;
• over het algemeen beter geïnformeerd zijn;
• synergie creëren;
• verantwoordelijkheid nemen;
• eerst proberen te begrijpen en dan pas proberen om begrepen te worden;
• goed onderscheid kunnen maken tussen (niet) urgent en (niet) belangrijk;
• sneller manieren vinden om producten, diensten en prestaties te verbeteren;
• vergadertijd verkorten en ook het aantal vergaderingen dat nodig is, doen afnemen;
• onduidelijkheden snel durven benoemen en ongenoegens durven uitspreken – ze plakken geen ‘irritatiezegeltjes’ waardoor ze ‘ontplofmomenten’ en schade aan relaties voorkomen;
• weten of zij vooral een mensgerichte, inhoudsgerichte, handelingsgerichte of tijdgerichte luisteraar zijn. Zij sluiten met hun spreken aan bij de luistervoorkeurstijl(en) van hun gesprekspartner(s). Ook weten zij dat luistervoorkeuren per situatie kunnen verschillen en dat als zij weinig luisterenergie hebben, zij terugvallen op de luisterstijl die de minste
energie kost.

Als we beter luisteren, betekent dit voor onze samenleving:

• een groter wederzijds begrip;
• een grotere stroom aan nieuwe en fantastische ideeën, en;
• een afname van het aantal meningsverschillen: kleinere “oorlogen” en conflicten.