Eenzaam aan de top – Over het ongezegde, macht en denkfouten in de bestuurskamer I Boekbespreking

Eenzaam aan de top: waarom het ongezegde zwaarder weegt dan het gezegde – In organisaties waar het tempo hoog ligt, belangen complex zijn en macht zich vaak stil organiseert, is de rol van de CEO niet alleen strategisch, maar ook existentieel. Eenzaam aan de top van Marilieke Engbers en Pim Bouwman is een boek dat zich niet verliest in managementjargon, maar met een invoelbaar verhaal onthult wat er écht op het spel staat in de bestuurskamer.

Via het fictieve, maar pijnlijk herkenbare verhaal van CEO Sebas van techbedrijf Paritech krijgen we inzicht in de denkfouten, dynamieken en stiltes die het hoogste leiderschap kenmerken. Een verhaal dat confronteert, uitnodigt tot reflectie én hopelijk leidt tot een opener bestuurscultuur.

Hieronder vind je een samenvatting van de voor mij meest waardevolle inzichten. We verloten 5 exemplaren. Iets voor jou?

boekbespreking en verloting door Petra Hiemstra, 13 mei 2025

De CEO is de strategie – en het risico

Sebas is een capabele CEO met visie en ervaring. Toch laat het boek zien dat zelfs hij – en dus iedereen op dat niveau – kwetsbaar is voor cognitieve vertekeningen en zelfmisleiding. De auteurs laten zien hoe zowel Sebas als zijn omgeving last hebben van de fundamental attribution error (Ross, 1977): hij denkt dat zij gewoon niet willen, zij denken dat hij het niet begrijpt. Daarmee koppelen ze gedrag aan karakter, in plaats van aan de situatie of context. Omdat deze denkfout niet bespreekbaar wordt gemaakt, blijft de wederzijdse blinde vlek bestaan — en daarmee ook het onbegrip en de verstoring van het relationele klimaat.

Sebas’ omgeving is behoedzaam met het geven van signalen. Niet uit onwil, maar uit angst. Angst om de boodschap verkeerd te brengen, of om – in de woorden van Chris Argyris – “organisational suicide” te plegen. De boodschap is duidelijk: macht belemmert feedback en feedforward.

Plichtmatig luisteren en het risico van ogenschijnlijke harmonie

Het boek beschrijft haarscherp hoe plichtmatig luisteren ontstaat in omgevingen waar de CEO ‘altijd ongeveer hetzelfde zegt’. In zo’n context wordt afgestemd gedrag – kopiëren, spiegelen, zwijgen – onderdeel van de overlevingsstrategie. Maar het gevolg is gevaarlijk: medewerkers handelen naar wat zij denken dat de bedoeling is, niet naar wat werkelijk werd gezegd en bedoeld.

Dat is het terrein van wat Engbers en Bouwman de “toegepaste strategie” noemen: de informele, geïnterpreteerde variant van wat officieel wordt uitgedragen. Die kloof – tussen intentie en impact – kan desastreus zijn voor de koers en geloofwaardigheid van de organisatie.

De CEO als verteller van een stil script

Een van de krachtigste inzichten uit het boek is dat macht vaak werkt via het ongezegde. Mensen lezen tussen de regels door, reageren op gezichtsuitdrukkingen, zuchten, stiltes. De CEO communiceert ook wanneer hij zwijgt. En dat zwijgen wordt geïnterpreteerd – of mis geïnterpreteerd.

De zogeheten “ongezegde-bias” maakt het mogelijk dat hele afdelingen op subtiele signalen reageren, zonder dat er ooit expliciete instructies zijn gegeven. Wat bovenin niet wordt uitgesproken, sijpelt door als fluïde interpretatie onderin.

Paradigmaverkleving: als succes je blinde vlek wordt

Een fascinerende passage in het boek gaat over de relatie tussen zittingsduur en disfunctioneren. Hoe langer een bestuurder aanblijft, hoe groter de kans op vervreemding van de werkelijkheid. Succes wordt dan een zelfversterkend verhaal: wie het spel heeft leren spelen, blijft aan tafel, ook als het tijd is om op te staan.

De auteurs noemen dit “paradigmaverkleving”: de bestuurder raakt verstrengeld met zijn eigen overtuigingen, interpretatiekaders en routines. Hij is zijn paradigma. En dat maakt het lastig om te luisteren naar signalen die tot verandering nopen – zeker als niemand ze nog durft te geven. Hoe langer een bestuurder aanblijft, hoe groter de kans op vervreemding van de werkelijkheid door het ongezegde.

Denkfouten in de bestuurskamer

Het boek benoemt 5 denkfouten die in bestuurskamers floreren:

1. Naïef realisme: denken dat je de wereld objectief ziet, terwijl iedereen vanuit zijn eigen filter kijkt.
2. Fundamental attribution error: gedrag van anderen verklaren vanuit karakter, niet context.
3. False-consensus-bias: overschatten hoeveel mensen jouw mening delen.
4. Machtsbias: onderschatten hoezeer jouw rol invloed heeft op wat mensen durven zeggen.
5. Ongezegde-bias: denken dat iets neutraal is als het niet wordt uitgesproken.

Deze biases zorgen voor miscommunicatie, vertraging, strategische mist en gemiste kansen. Maar ze zijn ook menselijk. En dus vraagt besturen om méér dan besluiten nemen: het vraagt om professioneel bewustzijn.

De kunst van professioneel luisteren

Een van de krachtigste interventies in het boek komt van Sebas’ adviseur Johan. Die daagt hem uit om niet meteen oplossingen aan te dragen, maar eerst echt stil te staan bij wat anderen zeggen. Parafraseren, checken, ruimte geven – niet omdat het moet, maar omdat het werkt.

Professioneel (groot)luisteren is geen soft skill, maar een kernvaardigheid voor bestuurlijk leiderschap. Juist in een wereld waar iedereen een eigen agenda, tempo en voorkeuren heeft, levert het luisteren naar afwijkende perspectieven strategische voordelen op.

Tussen exploitatie en exploratie: het permanente dilemma

Het boek stelt de spanning tussen exploitatie (korte termijn, optimalisatie) en exploratie (lange termijn, vernieuwing) centraal. Elke organisatie zit hierin – en elke leider moet dit balanceren. Dit vraagt om het besef dat er altijd onbeperkte mogelijkheden zijn, maar beperkte middelen.

Bovendien is er altijd een verschil tussen je voorgenomen strategie en je emergente strategie: die laatste is hoe het écht gaat, wat er daadwerkelijk gebeurt. Wie daar geen oog voor heeft, loopt achter de feiten aan – of denkt dat alles onder controle is, terwijl de praktijk allang is afgeweken van het plan.

“Ik word zo moe van luisteren” – en waarom dat een uitnodiging is

Een treffende quote van Sebas vat het spanningsveld goed samen:

“Ik word zo moe van al die mensen die zeggen dat wij beter moeten luisteren. Alsof ik niet weet wat mensen vinden. Maar als ik naar iedereen luister, gaat het alle kanten op. Het is mijn taak om koers te houden en me niet af te laten leiden door al die verschillende meningen en gevoelens.”

Deze uitspraak laat zien hoe luisteren kan voelen als een bedreiging voor controle. Maar juist in dat gevoel schuilt de sleutel: wie leert om verschillen te verdragen zonder direct te corrigeren, opent ruimte voor échte aansluiting en organisatorische uitlijning. Niet de schijn van consensus, maar constructieve spanning.

Een uitnodiging tot zelfonderzoek en systeeminzicht

Eenzaam aan de top is geen pamflet, maar een spiegel. Het boek doet recht aan de complexiteit van leiderschap zonder cynisch te worden. Juist door het persoonlijke verhaal van Sebas – zijn irritaties, blinde vlekken, groeimomenten – voelt het als een uitnodiging voor zelfonderzoek.

En tegelijk laat het zien dat geen enkele CEO alleen opereert. De cultuur waarin hij functioneert, bepaalt wat gezegd wordt, wat verzwegen blijft en hoe besluiten vallen. Macht is een systeem. En dat systeem vraagt om onderhoud, moed en continue reflectie.

Waarom ik het boek Eenzaam aan de top aanbeveel – en verloot

Dit boek verdient een plek op het bureau van elke bestuurder, toezichthouder, directiesecretaris, coach, of HR-professional die zich bezighoudt met governance, cultuur en strategie. Niet om het “eens te zijn”, maar om gesprekken op gang te brengen die zelden gevoerd worden.

Daarom verloot ik vijf exemplaren onder de lezers van mijn nieuwsbrief in de zomer van 2025. Want als we iets nodig hebben in deze tijd van versnelling en complexiteit, dan is het leiderschap dat durft te vertragen, te luisteren en het ongezegde te onderzoeken.

Iets voor jou? Stuur een mail naar petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl met in de titel: Eenzaam aan de top en vermeld in de mail je adresgegevens. De boeken worden verloot onder de eerste 10 respondenten. De namen van de winnaars zullen worden gepubliceerd op deze plek.

Kun je niet wachten en wil je het boek nu al hebben of lezen? Ren dan naar je plaatselijke bieb, boekhandel of klik hier voor managementboek.nl – Het boek is verkrijgbaar voor 29,99 Euro.

Van Marilieke Engbers verscheen eerder het boek: Onder commissarissen – Hoe het ongezegde in de Boardroom de besluitvorming beïnvloedt – Haagse Hoogvliegers

Heb jij als bestuurder, coach of HR-professional behoefte aan ruimte voor het ongezegde? Wil je onderzoeken hoe grootluisteren – luisteren voorbij het voor de hand liggende – jouw leiderschap of organisatiecultuur kan verdiepen? Neem gerust contact met me op voor een grootluisterassessment, een inspiratiesessie of een traject op maat. Ik luister graag mee.

Petra Hiemstra – 06-33803867 – petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl