Goed omgaan met kritiek – Hoe doe je dat? Deel I

Goed omgaan met kritiek. Hoe doe je dat? – Veel hoogvliegers krijgen regelmatig de wind van voren. Als we écht in onze kracht gaan staan kunnen andere mensen dat knap lastig, bedreigend of intimiderend vinden. Als we niet oppassen, dan halen ze uit. Dan halen ze ons naar beneden in plaats dat ze ons de warme wind onder de vleugels geven waar we ten diepste naar verlangen …

Ook ik krijg regelmatig kritiek. Zeker als ik als trainer of spreker het beste van mezelf probeer te geven of gegeven heb, kunnen kritische opmerkingen me behoorlijk raken en overvallen. Soms met de beste bedoelingen vragen mensen me na afloop van een lezing of presentatie: mag ik je kritiek geven? Vaak blijkt hun vraag retorisch. En wachten ze mijn antwoord niet af, maar vuren ze vervolgens met de snelheid van het licht hun (veelal goedbedoelde) kritiek op me af.

De afgelopen tijd vraag ik me regelmatig af: hoe komt het toch dat mensen het gevoel hebben dat ze hun kritiek ‘zomaar in mijn bakje mogen doen’? Hoe goed, positief en constructief bedoeld de feedback (1 ster) ook is, eigenlijk vind ik het zelden fijn om de boodschappen op deze manier te ontvangen en ervaar ik de kritiek eerder als destructief. Het doet me pijn. Dus … is de vraag aan mezelf: hoe kan ik daar beter mee omgaan?

In dit artikel onderzoek ik wat kritiek eigenlijk is, waarom kritiek zo hard aankomt (vooral bij HB/HSP’ers?) en hoe we onszelf kunnen bekwamen in de edele kunst van feedforward (5 sterren) geven én ontvangen.

door Petra Hiemstra, 5 oktober 2024

Wat is kritiek eigenlijk?

Kritiek komt van het Oudgriekse κριτικός, kritikós. In het Latijn is een criticus een beoordelaar: iemand die als een ‘kunstrechter’ daden, werken, uitspraken, maatschappelijke toestanden en theorieën beoordeeld, aan de hand van objectieve of subjectieve maatstaven. In de engere betekenis van “kritiek geven”, bedoelt men er een afkeuring mee. Ongenuanceerde of slecht getimde kritiek kan snel voelen als een veroordeling.

Voor goed omgaan met kritiek maakt het uit of het constructieve of destructieve kritiek is

Volgens Wikipedia is Constructieve kritiek – ook wel positieve of opbouwende kritiek genoemd – “het gegrond en beargumenteerd geven van een mening over het werk van anderen, met als doel het helpen van die ander in het verbeteren van zijn werk. Een bijkomend effect is over het algemeen dat er een positieve omgeving wordt gecreëerd door de positieve grondhouding van de criticus.

Destructieve kritiek (ook wel negatieve of afbrekende kritiek genoemd) is het tegenovergestelde hiervan. Deze kritiek is vaak ongegrond en niet of slecht beargumenteerd. Het feit dat er een negatieve omgeving wordt gecreëerd kan hier zelfs een doel zijn”. In de debatwereld noemen we dit Argumentum ad hominem – oftewel: een poging om de ander, al dan niet met een drogreden, in diskrediet te brengen.”

Mag ik je kritiek geven? Twee recente voorbeelden uit eigen praktijk

Voorbeeld 1 – Na afloop van mijn Ik Luister Je Groot presentatie voor een groep leuke Rotarymannen, komt een deelnemer (man, blank, 65+) naar me toe. Zonder aarzeling stelt hij De Vraag: Mag Ik Je Kritiek geven? Hij wacht mijn antwoord niet af en gooit zijn kritiek over mijn uiterlijk en presentatie onomwonden over de schutting. Volgens hem passen mijn schoenen niet passen bij mijn top (want niet dezelfde kleur roze – dus niet conform de Italiaanse standaarden, die hij als ondernemer die veel zaken doet met Italië, hanteert). Ook staat er volgens hem teveel informatie op mijn sheets. Hij had namelijk in een cursus geleerd dat er maar 3 punten op een pagina mogen. Hij wacht mijn reactie niet af, draait zich om, laat me verbouwereerd achter en netwerkt ontspannen verder.

Voorbeeld 2 – Een hele leuke nieuwe coachee (vrouw, blank, begin 50), die ik niet eerder persoonlijk heb ontmoet, start ons 1e gesprek met een (wederom heel goedbedoelde en zeker ware en nuttige) opmerking over een foutieve opsomming van extravert/introverte kenmerken in mijn handboek. Ze heeft helemaal gelijk! Goed punt! Ga ik aanpassen! Hoewel ik mijn uiterste best doe om deze ‘rode bal’ elegant te incasseren, ben ik toch even uit balans. Dat blijft niet onopgemerkt, want ze voegt er vriendelijk aan toe: ‘ik meld dit even, omdat ik dacht dat je dit wel kon hebben’.

Omdat ik dacht dat je het wel kon hebben 

Dat ‘omdat ik dacht dat je het wel kon hebben’, blijkt bij navraag onder collega’s, een breed gedeelde veronderstelling. Die inderdaad wél en niet waar is.

Natuurlijk kan ik ‘kritiek’ hebben. Ik ben een volwassen vrouw. Vind mezelf doorgaans een leuk en ‘ok’ mens. Heb geleerd om mijn perfectionisme te vervangen door focus op progressie. Inmiddels kan ik mezelf en anderen meer ‘prutmarge’ toe staan. Met veel plezier heb ik (5x!) de cursus gedoe-management gevolgd bij collega Frank, zodat ik bij gedoe en kritiek steeds sneller uit mijn “rode brein” én in mijn “groene brein” kan komen.

Om uit de valkuil van passieve agressie te blijven, die ik ook ken vanuit mijn systeem van herkomst, heb ik mezelf aangeleerd zoveel mogelijk geweldloos te communiceren. Hoe makkelijk deze theorie in essentie ook is, het in de praktijk toepassen, blijkt vaak best pittig.

Geweldloos communiceren vraagt best wat discipline of devotie om steeds bij jezelf (of de ander) na te gaan: wat zijn de feiten precies (logos)? Wat voel ik hierbij (pathos)? Welke waarden worden hier geraakt (ethos)? Wat wil ik eigenlijk? Wat is mijn behoefte/verlangen (voluntas)? Kan ik dit ook communiceren in een helder verzoek (actie)? En … kan ik de ander zien in de context van diens hele bestaan? Zodat ik met compassie met de ander kan omgaan (als dat passend is)?

Goed omgaan met kritiek is makkelijker als “tennisser”

Om goed met kritiek én complimenten om te gaan, helpt het mij, om me in sociale interacties en communicatie op te stellen als een tennisser. Actieve houding – iets door de knieën – in het midden van het veld – alert – klaar om de ‘groene, oranje en rode ballen’ op te vangen en ze te leiden naar waar ze naar toe moeten/mogen ….

En toch blijft het incasseren van kritiek moeilijk, vooral op momenten dat ik er niet op bedacht ben. Dan suizen de spreekwoordelijke rode ballen me om de oren en zorgen ze voor een gebutste ziel.

Oud coachee Anne stelt naar aanleiding van dit artikel: als HB’ers willen we soms dat we als een eendje waren. Dan konden we alles zomaar van ons af schudden. Maar wij zijn geen eendjes, we zijn sponzen …

Waarom en wanneer raakt kritiek me het meeste? 

1. Als kritiek me overvalt, raakt het me het meeste merk ik. In bovenstaande voorbeelden heb ik zojuist het (aller)beste van mezelf gegeven of ben ik er juist op ingesteld om dat te doen. Ik sta op deze momenten geheel open en ben gericht op het maken van écht, oprecht contact, verbinding, verdieping en verrijking. Niet op het incasseren van (terechte) kritiek of feedforward.
2. Onverwachte of ‘harde’ kritiek verlamt mijn vermogen om te adequaat en in het moment te reageren, resumeren, reflecteren, redden (wat er te redden valt) of te repareren.
3. Als HB’er voel ik me vaak een naaktslak. Ik heb geen huisje. Geen schild. Alles komt altijd binnen. Energie, prikkels, complimenten en … dus ook kritiek.
4. Zeker als kritiek ongenuanceerd wordt gebracht, voelt het vaak als ‘je BENT niet goed (genoeg)’ in plaats van ‘je DOET iets niet handig/goed genoeg.
5. De normen, waarden en maatlatten die de kritiekgever(s) hanteren, zijn niet altijd de mijne. Ik ben immers Friezin. Geen Italiaanse. Vanuit mijn Friese roots zijn ‘betrouwbaar, oprecht en eerlijk zijn’ belangrijker dan er volgens de laatste mode spic en span uitzien. Maar dat bedenk ik me vaak pas uren later …

Is kritiek geven een typische HB-trekje?

Voor mij persoonlijk is de neiging en behoefte om ‘direct kritiek te uiten’ in ieder geval heel herkenbaar. Afkomstig uit een onderwijs- en HB-gezin, zijn mijn broer, zus en ik eindeloos gecorrigeerd (verbeterd!) in ons gebruik van de Friese en Nederlandse taal. We hebben er gelukkig (nagenoeg) perfect ABF (Algemien Beskaafd Frysk) en ABN door leren spreken. Al weet onze vader ook vandaag de dag nog heel veel fouten te vinden…

En als je je er niet bewust van bent, dan geef je dat wat je hebt meegekregen in je opvoeding één op één door …

Als HB’ers zijn we buitengewoon goed in staat om veel informatie waar te nemen en te processen. Ons innerlijk compas geeft razendsnel aan wat er waar afwijkt van de ‘default’ of van de hoge morele kaders die we voor onszelf en anderen hanteren.  Ook ik ken dat borrelende en intens brandende gevoel van ‘ja maar dat klopt niet’ of ‘is het eigenlijk niet zo dat … ‘ maar al te goed. Het is een gevoel waar je zo snel mogelijk vanaf wilt.

Waarom voelt kritiek geven zo fijn? 

• Het voelt fijn, bevrijdend en zelfs bevredigend om dat wat voor jouw gevoel niet klopt te kunnen benoemen.
• Door het benoemen en je ‘kritiek’ in het bakje van iemand anders te leggen, maak je je eigen systeem schoon.
• Kritiek geven schoont en zuivert je eigen ziel.
• Als kritiekgever denk je dat je de ander een cadeautje geeft, namelijk feedback waar de ander iets mee kan.
• Als kritiekgever denk je dat je met je kritiek de ander / de wereld verbetert.

Hoe geef je op een goede manier feedback of  liever nog … feedforward?

1. Check in hoeverre de ander zichzelf kan dragen en waardeert – voor je adviezen/feedforward geeft. Ervaren debaters die graag politicus willen worden en deelnemen aan toernooien omdat ze zich willen verbeteren, kunnen meer hebben dan mensen voor wie 30 seconden spreken al een hele overwinning is.
2. Besef: advies blijft advies. Advies is vaak een projectie van wat JIJ de ander (of eigenlijk jezelf) gunt. Gun de ander de tijd en ruimte om deze naast zich neer te leggen of er in zijn/haar/diens tijd iets mee te doen.
3. Leer sandwichen – geef éérst één of liefst meerdere gerichte, gelaagde complimenten, geef dan een korte TIP en sluit wederom af met iets positiefs.
4. Zoek naar het juiste moment – Collega Mathilde zegt altijd: “wat niet uit komt, komt niet aan”. Vraag:” Ik zou je graag wat tips willen aanreiken, die naar mijn idee helpend kunnen zijn om je verhaal te finetunen of om jouw dromen een stap verder te brengen. Sta je daar voor open en zo ja: wanneer/hoe zou je mijn tips het liefste willen ontvangen?” Persoonlijk ontvang ik feedforward na een presentatie het liefst 1 of 2 dagen later. Dan heb ik voldoende innerlijke ruimte om het te incasseren en verwerken.
5. Geef geen feedback maar feedforward. Feedback betreft vaak opmerkingen over gedrag of zaken uit het verleden. Daar valt vaak niets meer aan te doen. Feedfoward betreft adviezen die erop gericht zijn de ander te laten groeien in diens potentie in de (nabije en overzienbare) toekomst. Om goed feedforward te kunnen geven is het van belang dat je zowel het Kleine  als het Grote Verhaal van de ander kent. Goede feedforward sluit aan bij de persoonlijke biografie, waarden, vaardigheden van de ander EN geeft eenvoudige tips die de wil / missie / doelen / visie / hoop / het verlangen van de ander concreet stappen verder brengt.

Is kritiek eigenlijk een verkapt compliment? 

“Laat me even met me meedenken”, reageert collega Maarten, op mijn gepruttel over deze situaties: “In mijn oren klinkt het alsof de mensen die jou voor jou gevoel kritiek geven je eigenlijk complimenten proberen aan te reiken. Ze vinden wie je bent en wat je doet al goed en denken dat het nóg beter kan. Als ik jou kritiek geef, dan is dat in ieder geval wel zo bedoeld.”, stelt hij blijmoedig.

“Pfff, nou zo voelt dat niet altijd hoor”, werp ik tegen.

“Hmmm. Ik begrijp het. Nu komt kritiek hard en direct bij je binnen. Heb je wel eens geprobeerd om de kritiek ‘in een bakje tussen jullie’ op te vangen, zodat je er vanaf een afstandje naar kunt kijken, in plaats van dat jij de kritiek direct innerlijk in je absorbeert of opneemt?”, vraagt hij.

Een hele goede suggestie. Dat ga ik proberen!

8 tips voor goed omgaan met kritiek

1. Leer zeggen: stop hou op! Ik sta zeer open voor constructieve opmerkingen en ben daar dankbaar voor, maar dit is niet het juiste moment. Stuur me je opmerkingen en suggesties graag per mail of bel me over 2 dagen.
2. Leer luisteren naar kritiek, zonder oordeel. Blijf in het midden.
3. Vang de kritiek op in een bakje tussen jou en de ander. Verdedig je niet.
4. Stel als dat kan, verdiepende vragen. Wat wil de kritiekgever éigenlijk zeggen/aanreiken?
5. Blijf rustig en geef jezelf de ruimte om over de kritiek na te denken en erop te reflecteren.
6. Bedenk en voel of de kritiek voor jou kloppend/passend/nuttig/gerechtvaardigd is.
7. Zo nee: geef de kritiek (in gedachten) terug aan de ander of gooi het in de prullenbak en
8. zo ja: bedank de ander.

Tips lezers: Stel een tegenvraag I Denk EIKEL I Stop Vingers in je Oren

KW: Mijn tip is om bij kritek over je uiterlijk of het aantal bulletpoints op je sheets, alleen een tegenvraag stellen wat hij van de inhoud vond. Wat zou er dan gebeuren?

DB: Mijn tip zou zijn: lekker laten kletsen. De meneer van de niet juiste kleur roze valt, wat mij betreft, duidelijk in de Categorie Eikel. Voelt zich mogelijk bedreigd door je intelligentie. Moet dan ook even wat zeggen. Door te laten zien dat hij het zogenaamd beter weet. Niet naar luisteren. Ook luister je iedereen groot. Het is heel gezond om af en toe je vingers in je oren te stoppen. Of heel kort te zeggen: “ah bedankt voor de feedback. Ik neem het mee”. En dan gooi je het in de prullenbak. Dat kan ook heel veel plezier geven. Daarmee luister je deze kritiekgever niet zozeer groot, maar luister je wél alle intelligente vrouwen groot, die zo vaak met deze onzin te maken hebben. Zij krijgen dan namelijk een stem, die hoorbaar wordt als die anderen wat minder aanwezig zijn. Mag je dus best denken hoor … “eikel :-)! ”

LP: Als ik toch liefdevolle ‘kritiek of advies’ mag geven: schrijf dan kortere artikelen 🙂

Wil je ook op dit artikel reageren? 

Graag 🙂 Je kritiek, feedback, feedforward, tips en verbetersuggesties zijn van harte welkom!

Stuur dan een mail naar: petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl