Grafisch faciliteren brengt de essentie in beeld – Interview met Willemijn Lambert

Grafisch faciliteren brengt de essentie in beeld – In mijn werk en leven geef ik invulling aan liefdevol leiderschap door mensen te zien, met alles wat ze zijn. Het is een ronde manier van waarnemen. Om vervolgens, als ik mensen gehoord en gezien heb, vanuit mijn hart terug te geven dat wat er terug gegeven moet worden. Ook als dat confronterend is. Ook dat is voor mij liefdevol. Ik wil immers het beste voor ‘de ander’. Ik probeer puur te kijken naar het beste voor ‘de ander’ in dat moment. Dat zou het summum zijn voor Liefdevol Leiderschap. Afstemmen op en aansluiten bij: ‘waar is deze persoon op dit moment?’ En: ‘wat dient deze persoon het beste op dit moment’?

To draw is to sharpen an idea. Drawing is the precision of thought. ~ Matisse

Mijn werk als ‘graphic facilitator’ bestaat bij de gratie van luisteren. Dan is de vraag: hoe luister je? In de voorbereiding van mijn activiteiten en trainingen gebruik ik vaak de vier niveaus van luisteren van Otto Scharmer (Theorie U) en Kelvy Bird. Deze vier niveaus zijn:

1. Downloading – Ik luister vanuit wat ik al weet, vanuit gewoonte. Ik gebruik de informatie die ik hoor om mijn eigen mening en kennis te herbevestigen.
2. Factual (feitelijk) – Ik luister naar content. Met een open mind luister ik naar het verschil tussen wat ik al weet en wat ik niet weet.
3. Empathisch – Mijn luisteren is holistisch. Hoe spreken mensen? Wat beweegt er? Welke energie komt er vrij of los in de woorden die klinken? Mensen spreken met een bepaalde snelheid, cadans en energie en emotie. Naar al die elementen luister ik.
4. Generatief – Luisteren vanuit de toekomst. Wat wil er ontstaan? Wat klinkt er, welke mogelijkheden zitten er in de witruimtes tussen de zinnen, waarin de mogelijkheid opgeslagen zit van het toekomstige?

Zonder luisteren – geen bedrijf

Werkelijk luisteren naar je klanten, medewerkers, opdrachtgevers zorgt ervoor dat je tot de beste resultaten komt. Als je dat niet doet, houd dan maar op te bestaan. In die zin wens ik veel organisaties toe dat ze meer ‘afdalen’ tot dat 4^e, generatieve niveau. Ik zou graag zien dat organisaties zich vaker de vraag stellen: welke rol hebben we te vervullen in de transitie naar een ander systeem? Ik denk dat luisteren in alle facetten van een bedrijf doorklinkt; in de omgang met elkaar, in de dagelijkse bedrijvigheid en de betekenis die een bedrijf wil hebben voor zijn klant. Hier kan nog veel op verbeterd worden. Mijn wens is om bedrijven in deze zoektocht te ondersteunen door middel van tekeningen.  Dit najaar ga ik me bij Kelvy hier verder in  bekwamen. (Kelvy maakt de tekeningen bij de trainingen en workshops die over de theorie U gehouden worden.- red.)

Willemijn Lambert (1986) studeerde Internationale Ontwikkelingsstudies in Wageningen en deed haar Master Conflictbemiddeling in Bradford (UK). Na haar studie faciliteerde ze ‘vrouwenvredescirkels’ in Europa en Amerika. Ondertussen bekwaamde ze zich verder als facilitator en kwam zo in contact met Graphic Facilitation. Met haar bedrijf Drawin’ legt ze zich hier nu volledig op toe.

Door Petra Hiemstra, 20 september 2017

Dit interview maakt deel uit van een serie van 16 portretten van hedendaagse leiders, die we vragen hoe zij invulling geven aan luisteren en Liefdevol Leiderschap in hun dagelijkse praktijk. In 2018 zullen deze interviews gebundeld worden uitgegeven.

Grafisch faciliteren – Waar gaat het écht om? I De essentie in beeld

In mijn werk help ik mensen om tot de kern te komen op een visuele manier. Wat is de essentie van waar je zoveel woorden aan wijdt? En wat je mogelijk met jargon of moeilijke managementtaal probeert te verhullen? Als graphic facilitator luister ik secuur naar welke woorden precies gezegd worden. Soms heb ik die woorden terug te geven en te vragen: wat bedoel je hier mee? Vaak word ik ingehuurd om samen een goed product of dienst neer te zetten of te ontwikkelen. Juist het in beelden vatten van wensen of woorden, maakt zaken concreet. Als je jouw wens of probleem mag verbeelden in een plaatje of een icoontje, hoe ziet dat er dan uit? Flexibiliteit is bijvoorbeeld een groot begrip. Via plaatjes kan ieder zijn of haar beeld van zo’n begrip geven en kan de discussie geleid worden naar de overeenkomstige patronen en de betekenis daarvan. Een visuele samenvatting of weerspiegeling maakt ook dat mensen het gezegde en uitgewerkte beter kunnen onthouden. Een plaatje maakt letterlijk een indruk op je brein, want het maakt inzichtelijk welke verbindingen er besproken en gelegd zijn.

Fysieke ruimte is bepalend voor het succes van samenzijn

Waar ik steeds bewuster van raak is de fysieke ruimte waarin ik werk. En wat deze specifieke ruimte gaat betekenen voor de mensen met wie ik samen zal zijn, met wie ik samen zal werken en voor de opbrengst van ons gezamenlijke werk. In dat opzicht ben ik vaak verdrietig. Vaak vinden conferenties en trainingen plaats in stoffige zaaltjes. Zitten deelnemers in rijen. Kijken zij en ik één kant op, vaak richting de spreker. Welke mogelijkheden zouden er ontstaan als we onze ruimtes anders zouden inrichten? En dan doel ik niet alleen op de letterlijke fysieke ruimte, maar ook op de ruimte tussen mensen. Wat zou er gebeuren als workshop leiders, trainers en conferentiespecialisten hun deelnemers zouden laten zitten in concentrische cirkels? Dat zal wellicht niet in elke vergaderzaal mogelijk zijn. Ik weet zeker, dat er iets anders gebeurt als ik met de deelnemers in een cirkel gaan zitten. Dat alleen al een andere fysieke opstelling tot een ander gesprek leidt.

Bij Grafisch Faciliteren is een goede voorbereiding het halve werk

Voordat ik start met mijn werk, maak ik me de ruimte eigen, door papier op te hangen waarop ik het gezegde of besprokene zal samenvatten. Dat is soms lastig: muren zijn niet vlak. En soms is de vraag: waar kan het überhaupt? Al zoekende krijg ik ook een gevoel voor de energie die er hangt. Wat betekent de ruimte zoals die nu is voor hoe mensen hier straks samen gaan zijn? We ervaren allemaal wel eens dat we in een te kleine, warme ruimte zitten en instinctief weten: er is te weinig zuurstof. Als het kan zet ik voor een bijeenkomst de ramen even open, zodat letterlijk en figuurlijk een frisse start gemaakt kan worden!

Al deze voorbereidingen gecombineerd met mijn aanwezigheid in het moment maken dat daar waar ik ga, ik een veilige ruimte creëer waarbinnen mensen zichzelf mogen zijn en gezien mogen worden voor wie ze zijn. Dat is wat ik breng en geef aan de mensen met wie ik werk.

In onze snelheid razen we aan witruimtes tussen de woorden voorbij

Wat luisteren voor mij lastig maakt, is de perceptie van tijd. De vraag die ik daarbij heb is: hoe kan ik met hoge snelheid werken en toch goed gegrond blijven? Ik doe dat onder andere door bewust te zijn van mijn ademhaling, door regelmatig te checken: hoe sta/zit ik er bij? Ook realiseer ik me dat ik altijd vanuit mijn eigen filters redeneer een dus altijd een zekere mate van ‘onneutraliteit’ heb. Door daar steeds actief van bewust te blijven, kan ik zo zuiver mogelijk werken.

Grafisch faciliteren is geen ‘sprint’ maar een ‘marathon’

Mijn eigen fysieke gesteldheid is ook bepalend voor de mate waarin ik kan luisteren naar wat er gezegd en niet gezegd wordt, of wat er tussen de regels door gezegd wordt. Als ik moe ben, dan is mijn aandacht snel op! De afgelopen jaren heb ik gerealiseerd dat Grafisch faciliteren geen ‘sprint’ is maar een ‘marathon’. Dat betekent dat ik mijn luisterruimte goed moet managen en doseren. Ik kan mijn luisterruimte niet opvullen met enkel de eerste lezing als ik bijvoorbeeld verslag doe van een conferentie van een hele dag. Ik heb bewust spaarzaam mijn luisteren in te zetten. Hoe ik dat doe is steeds beter te weten: waar luister ik naar? Ik geef mezelf een focus mee in het luisteren. Dat betekent dat ik mij de ruimte gun, om andere zaken ‘niet te horen’. Door zo gestructureerd te luisteren vang ik de essentie altijd op.

Jezelf regelmatig een mentale en fysieke reset geven, schept nieuwe luisterruimte

Wat luisteren extra moeilijk maakt zijn technische termen. Bijvoorbeeld als ik grafisch faciliteer bij kankeronderzoek, dan worden op het hoogste niveau technische/wetenschappelijke termen gebruikt. Dan denk ik wel eens HELP wat is hier de essentie?! Als dat gebeurt, geef ik mezelf in het moment een mentale reset. Ik zeg dan tegen mezelf: “het is ok Willemijn, je mag erop vertrouwen dat je de essentie wel vangt”. Daarnaast geef ik mezelf een fysieke reset: ik aard, ik voel mijn voeten op de grond en zet mijn knieën van het slot. Ik veer een beetje, zodat ik de spanning niet vasthoud of vastzet in mijn schouders, benen of billen. Dieper in- en uit ademen helpt ook. Zo’n fysieke reset activeert mijn hele luisterkanaal in mij. Zo kan ik mijn aandacht dan weer richten naar de spreker. Wat wil hij/zij zeggen? Zo creëer ik binnen enkele seconden nieuwe ruimte in mezelf om te blijven luisteren en de essentie te vangen.

Every object, well contemplated opens up a new organ of perception within us – Goethe

Liefdevol Leiderschap

Een liefdevol leider kenmerkt zich mijns inziens door het ‘door en door’ kennen van zichzelf. Door de bereidheid tot zelfonderzoek en zelfreflectie. En door de bereidheid om consequenties te verbinden aan dat zelfonderzoek. Zulk onderzoek vraagt de Moed om kwetsbaar te zijn, Moed om eerlijk te zijn, Moed om emotie te vertonen waarvan je weet met je beste beoefening, dit heb ik te doen. Dat betekent soms: boos worden op iemand. Dat is niet makkelijk. Op sommige emoties ligt een ‘taboe’ in onze maatschappij. Het vergt moed met een hoofdletter M, om die toch bewust in te zetten.

In mijn eigen werk en leven geef ik invulling aan LL door mensen te zien, met alles wat ze zijn. Het is een ronde manier van waarnemen. Om vervolgens, als ik mensen gehoord en gezien heb, vanuit mijn hart terug te geven dat wat er terug gegeven moet worden. Ook als dat confronterend is. Ook dat is voor mij liefdevol. Ik wil immers het beste voor ‘de ander’. Ik probeer puur te kijken naar het beste voor ‘de ander’ in dat moment. Dat zou het summum zijn voor Liefdevol Leiderschap. Afstemmen op en aansluiten bij: ‘waar is deze persoon op dit moment’ En: ‘wat dient deze persoon het beste op dit moment’?

In mijn doen en laten vertrouw ik op het Grotere Geheel, wat ik soms God noem, soms Mysterie. Wat ‘het’ ook is, het is in ieder geval groter dan mijn beperkte concept van mijzelf. Daar vertrouw ik op. Dat er een veld aan wijsheid bestaat, dat zoveel groter, krachtiger, wijzer is dan ikzelf ben, en dat ik daar eindeloos uit mag putten en me uit mag laven.

Als jij de komende 10 jaar premier (m/v) van Nederland zou zijn, welke veranderingen zou je dan in gang zetten of welke investeringen zou je dan doen, zodat ons land er binnen nu en 10 jaar uitziet zoals jij zou willen? Geef hier je top-10:

Onderwijs – Ik geloof dat de basis van een samenleving wordt gelegd in het onderwijs dat we mensen meegeven. Als ik iets grootschalig zou willen wijzigen, zou ik het onderwijs willen veranderen richting de vaardigheden die kinderen en jongeren nodig hebben voor de toekomst. De oude realiteiten en structuren houden dat tegen. Het is aan het onderwijs om hun leerlingen toekomst bestendig maken. Vaardigheden waar we aan moeten werken zijn: het omgaan met snelheid en complexiteit, flexibiliteit en aanpassingsvermogen, mét behoud van jezelf. Daar zit volgens mij de crux. Jongeren groeien op met technologie, zijn begaafd in het zien van verbanden. Tegelijkertijd worden ze nog niet voldoende geëquipeerd met de vaardigheden om bij de afwegingen die ze moeten maken, bij zichzelf te blijven. Denk aan de hoge aantallen mensen die zich depressief en afgesloten voelen. Dat is een uiting van wat er in de binnenwereld van mensen gebeurd.

Innerlijke wijsheid – In aanvulling op formeel onderwijs aan kennis en vaardigheden, kunnen we kinderen leren om meer in cirkels werken, waardoor zij voorbij gaan aan klassen en niveaus. Dan wordt het onderwijs meer fluïde en kunnen leerlingen veel meer dan nu intappen op hun innerlijke en onze collectieve wijsheid en inzet. Ik geloof dat zo’n manier van leren en werken een ongekende manifestatie van potentieel kan losmaken. Wat zou er gebeuren als we hen de ruimte zouden geven om op hun manier, in hun tempo te leren?

Over wiens visie op luisteren en/of liefdevol leiderschap zou je meer willen lezen, of naar wiens visie ben je benieuwd?

In de voorbereiding op dit interview, kwam bij mij de huidige paus kwam naar boven. Hij voert radicale veranderingen door in een redelijk conservatief systeem. Wat hij in gang zet, is niet niks. Dat zorgt voor behoorlijke turbulentie in alle kerkelijke geledingen en bij spirituele verwanten. Hoe gaat hij om met de lof en de weerstand die zijn handelen oproept? Ik vraag me af: hoe, door wat of wie laat hij zich daarin leiden? Naar wie of wat luistert hij? Welke keuzes maakt hij daarin? Welke innerlijke of uiterlijke stemmen laat hij zwaarder wegen? Wie of wat is voor hem doorslaggevend?

Zo vertellend, ben ik zelf verrast door de consistentie in patronen van mijn eigen handelen, denken en doen, die ik beluister. Grappig. Of je nog één vraag niet gesteld hebt? Hmmm. Dan zou het deze zijn:

Welke plaats neemt luisteren in, in de maatschappelijke transitie waar we voor staan op dit moment?

Denk aan de klimaat crisis, de financiële crisis, we merken: de huidige systemen werken niet (meer). Ze knerpen, knarsen, barsten bijna uit hun voegen en lijken te schreeuwen: HELP! WE ZIJN NIET DUURZAAM!!!! En hoe dan wel? Voor mij is de meer filosofische vraag: hoe kunnen we het luisteren vergroten in onze maatschappij? Veel mensen in mijn netwerk willen daar een invulling gaan geven, om die beweging te creëren, van dat anders luisteren, ons ánders verhouden naar elkaar. Wat hebben we te doen, als we naar andere systemen willen gaan? Dan hebben we onszelf te vragen: wat ligt er voorbij aan wat er nu ligt? In mijn omgeving experimenteren kleine groepjes mensen met het in gang zetten van die beweging tot anders luisteren, anders denken, anders doen. Ik kan het me verbeelden, maar het voelt alsof er een steeds grotere beweging opkomt. De manier waarop we luisteren is daar ‘making or breaking’ in. Het katalyseert het of het slaat het terug. Mensen zijn dan niet bereid of in staat om voorbij hun eigen frames en structuren te denken, naar het generatieve, wat er wil ontstaan. Daarvoor heb je veel los te laten én te vertrouwen.

 Listening is to quiet, to open, to receive, to become an organ of perception, to let the self step aside, to step the selfside. Aside self! –Kelvy Bird