Holistische zorg – De smet van Smuts verklaart waarom het begrip zoveel wrevel wekt

Holistische Zorg –  Voor 2018 heeft Haagse Hoogvliegers als kernthema ‘Holistische Zorg’ gekozen. Voor ons betekent holistische zorg, liefdevol kijken en luisteren naar de hele mens, in zijn of haar persoonlijke context, familiegeschiedenis, actuele levenssituatie en wensen voor de toekomst. Nu we ons daar behalve op persoonlijk niveau ook op maatschappelijk niveau voor willen inzetten, merk ik dat er het woord ‘holistisch’ regelmatig wrevel oproept in tegenstelling tot bijvoorbeeld integrale zorg of complementaire zorg. Waarom is dat?  Wat maakt dat op dit specifieke woord een smet rust. En vooral hoe herstellen het woord holistisch weer in ere?

Door Petra Hiemstra, 11 maart 2018

Maar eerst – waarom Holistische Zorg?

Dit thema vloeit logischerwijs voort uit mijn en ons werk als coach, trainer, zielzorger en lichtwerker, waarbij we de afgelopen jaren veel mensen ontvangen hebben die lijden aan ‘iets’. In veel gevallen is dat iets een tekort. Dan kun je denken aan: een emotioneel tekort, een voedseltekort, een financieel tekort, een relationeel tekort, etc. Samen gaan we op zoek naar de oorzaken van die tekorten, overschotten oftewel het ‘ietsisme’ – er is iets, maar wat?

Hoe langer ik werk, hoe meer ik me realiseer hoe belangrijk het is om de héle context van de persoon te kennen, voordat we zijn of haar persoonlijke of zakelijke wensen kunnen realiseren. Waar komt mijn gesprekspartner vandaan? Hoe is hij opgegroeid? Hoe waren en zijn de relaties met familie en vrienden? Welke levenslessen heeft hij of zij meegekregen? Welke patronen en verstoringen kunnen we destilleren uit zijn of haar genogram? Hoe ging en gaat het fysiek, emotioneel, mentaal, financieel, relationeel, contextueel en spiritueel? Als er pijn is, waarop heeft deze pijn dan betrekking? Als er sprake is van een de-pressie, wat wordt er dan onder-drukt? Wat vond iemand als kind al ontzettend leuk om te doen? Waar droomt hij nu van? We hebben er ongeveer 3 tot 4 sessies van 1,5 uur voor nodig voordat we samen deze hele context behoorlijk in beeld hebben. Die context biedt een helder zicht op de ‘heelheid’ van de fundering, waarop we de toekomst bouwen.

Holistische zorg betekent voor mij: liefdevol luisteren met verschillende lichamen

Als ik mijn gesprekspartners grootluister, ik luister met hoofd, hart en buik, naar het hoofd, hart en buik van de ander. En nog specifieker uitgedrukt: ik luister met verschillende ‘lichamen’ (mentaal, spiritueel, fysiek, energetisch, contextueel en relationeel) naar de diezelfde  ‘lichamen’ van de ander. Bovenal zorg ik ervoor dat mijn gesprekspartners zich éérst volledig gezien, gehoord, erkend, geliefd en geholpen voelen. Pas dan kunnen we verder werken. Ik luister dus holistisch naar de persoon. En naar de omgeving en het tijdsperk waarin hij of zij is opgegroeid. Welke factoren of facetten waren daarbij relevant?

Holistische zorg betekent allereerst: goede zelfzorg

Om er optimaal voor de ander te kunnen zijn, is goede zelfzorg voor iedere zorgverlener de eerste prioriteit. Voor mij betekent dat dat ik er altijd voor zorg dat mijn basis op orde is. Mijn huis, kantoor en administratie zijn opgeruimd, gezellig en op orde. Op kantoor drinken we goede koffie. Ik ben gelukkig met mijn lief en liefsten en mijn fiets doet het uitstekend. Als zelfstandig ondernemer heb ik alle ruimte om mijn werkuren volledig te laten samenvallen met de uren waarop ik optimaal presteer. Mijn praktijkruimte is gelegen in het schitterende historische hart van onze mooie hofstad. De schitterende architectuur en oude kastanjebomen zijn voor mij een belangrijke dagelijkse bron van schoonheid en voeding. Al deze omstandigheden zorgen ervoor dat ik me met hart en ziel aan mijn cliënten kan wijden.

Om mijn gesprekspartners goed te kunnen volgen, maak ik van ieder gesprek een korte notitie als geheugensteun. Een consult van 1,5 uur voor- en nabereiden kost me ongeveer 30 minuten. Deze werkzaamheden zitten in de prijs inbegrepen, net als eventuele telefoontjes tussen de consulten door. Zo kan ik mijn werk als ‘zielzorger’ optimaal bieden, ontvangen mijn cliënten 100% aandacht en de vele positieve resultaten die daaruit voortvloeien, maken me zielsgelukkig.

Het gaat me dan ook aan het hart dat dit in de reguliere zorg en dienstverlening zo anders is.

Is de ziel uit de reguliere zorg?

In recente onderzoeken lees ik dat zorg en dienstverleners 40% van hun tijd kwijt zijn aan administratie. Ik hoor cliënten met verdriet vertellen over zorgverleners die achter hun computer zitten in plaats van dat ze ‘vader met broek op de enkels’ uit hun gênante positie bevrijden. Kunstenaars die als ‘artist in residence’ in ‘instellingen’ worden geraakt door de eenzaamheid die ze er ontmoeten en het gebrek aan privacy. Psychiaters treden massaal uit dienst bij ‘instellingen’.  De naam ook alleen al! In ziekenhuizen (ik pleit nog steeds voor ‘heelhuizen) lopen zorgverleners massaal op hun tandvlees. Het systeem voelt alsof het op springen staat. Als een vulkaan die op ontploffen staat, zonder dat er een weg geplaveid is waar alle opgekropte energie positief in kan worden gekanaliseerd.

Zorgrebellen snakken naar holistische zorgzaamheid in brede zin

Mijn berichtjes over ‘holistische zorg’ raakten eind vorig jaar duidelijk een snaar. Van alle kanten ontmoette ik bevlogen zorgverleners die het graag ‘anders’ willen. Deze mensen worden ook wel ‘zorgrebellen’ genoemd. Mensen die op positieve wijze van binnen uit het systeem willen transformeren. Zij dragen de kwaliteit voor patiënten hoog in het vaandel dragen en rekken daarbij indien nodig de grenzen eigenhandig op. Deze mensen ervaren dat er in de reguliere zorg ‘veel te veel’ in kleine kadertjes wordt gedacht en gewerkt. Zij ervaren dat artsen Deze professionals wijzen graag en veel door naar andere zorgverleners om hun cliënten optimaal van dienst te zijn.

Aan de andere kant ontmoet ik ook veel weerstand als ik het woord ‘holisme’ of ‘holistisch’ in de mond neem. Hoe komt dat toch?

Wat betekent holistisch of holisme eigenlijk?

De term holisme komt van het Griekse ‘holon’: geheel. Kijken naar het geheel. Als we een samenleving op een holistische manier benaderen, wil dat zeggen “dat wij die samenleving proberen te zien als een vervlochten geheel van facetten waaruit zij is opgebouwd. Economische -, religieuze – of juridische facetten worden zo veel mogelijk benaderd als deel van het geheel en niet als een losstaande ‘kracht’ binnen het systeem” (encyclo.nl).

Het woord holisme, samen met het bijvoeglijke naamwoord holistisch, is bekend geworden door de  Zuid-Afrikaanse generaal, filosoof en staatsman Smuts. In 1919 werd hij premier van Zuid-Afrika en daarnaast blonk hij uit op landbouwkundig gebied Als filosoof hing hij het holisme aan en daarmee wordt hij daarmee gezien als een van de grondleggers van de systeemtheorie

Smuts heeft zijn ideeën beschreven in zijn boek Holism and Evolution in the 21st Century. Dit boek verscheen in 1926. Reviewer Dr. Claudius van Wyk schrijft: “It was Smuts expressed conviction that a time would come when a true holistic and integrative approach to science would emerge. He believed that the compartmentalization of science into separate disciplines created both limitations to knowledge and understanding, and the ability to deal with some of the world’s most intractable problems. This he paritally attributed to Descartes so-called dichotomy of the measurable quantifiable world ‘res extensa’, from the non-measurable qualitative world ‘res cogitans’. He argued that rather than matter, life and mind being seen as separate domains they should be seen as greater emergent wholes based on a greater complexification that consequently interpenetrated and informed each other. Now with the advent of whole systems thinking and complexity science as the study of complex adaptive systems increasingly Smuts’ intuitions and observations are being validated to the extent that a new ‘holistic science is emerging as he predicted. This book might still come to be seen as one of the most important of the 20th century.”

De smet van Smuts verklaart waarom de term holistische zorg wrevel wekt.

Waar holisme neutraal gedefinieerd kan worden als “De tendens in de natuur gehelen te vormen die groter zijn dan de som der delen door creatieve evolutie”, wenste Smuts echter een nieuwe wereldorde waar het blanke ras de dienst uitmaakte. Smuts was een voorstander van segregatie en blanke suprematie. En dat is zeker vanuit onze huidige tijd bezien absoluut niet ok en verwerpelijk.

Emily Dickinson schreef lang geleden:

A word is dead
when it is said
Some say
I say
It just begins to live
That day

Hoewel we de geschiedenis mogelijk allang uit het oog verloren zijn en de context niet meer kennen, is er aan het begrip holisme duidelijk een negatieve lading blijven kleven. Zo sterk kan woordwaarde zijn, ook nog na vele, vele jaren.

Als Liefdevol Leider ben ik me steeds bewuster van deze ‘woordwaarde’ en train ik mezelf en anderen in zorgvuldig, eloquent en inclusief woordgebruik. Er is dus nog werk aan de winkel voordat we collectief de smet van Smuts hebben weggepoetst.

Gelukkig bewijzen woorden als ‘hoffelijk’ en ‘nerd’ , die ook lange tijd als ouderwets of negatief werden gepercipieerd dat woorden wel degelijk een nieuwe herwaardering met bijbehorende (w)aardigheid.

Liefdevolle, menswaardige zorg is holistische zorg.

Dus schud de wrevel rustig van het woord af en geef het begrip vooral je eigen hartelijke eigentijdse invulling!

Holistische Zorg 2030 – AGENDA

Kijk hier voor de activiteiten die we de komende maanden organiseren om gezamenlijk stappen te zetten richting holistische zorg. Onder onze blogs vind je diverse interessante artikelen rond dit thema. Veel leesplezier!