Hoogbegaafde kinderen en recht op passend onderwijs I Interview met juriste Fleur Terpstra

Fleur Terpstra (1991) zet zich al bijna 14 jaar in als onderwijsjurist voor het vinden van oplossingen voor jonge hoogvliegers die op school niet tot vliegen komen. Voor haar werk werd ze in 2018 erkend met de Mensa Award Onderwijs.

Hoogbegaafde kinderen en recht op passend onderwijs

Fleur: Mijn belangstelling voor hoogbegaafdheid in het onderwijs is ontstaan in mijn eigen gezin van herkomst. Ik kom uit gezin waar iedereen hoogbegaafd is. Zelf ben ik redelijk oké door mijn studies gerold, vooral ook om er heel veel zaken naast te doen die er voor zorgden dat het studeren leuk bleef, zoals bestuurswerk en het organiseren van studiereizen en culturele activiteiten, maar mijn broertje lukte dat niet. Hij kwam thuis te zitten en werd daar heel ongelukkig van. Hij en mijn ouders zijn veel scholen afgegaan op zoek naar een plek waar hij zich wel vrolijk zou kunnen ontwikkelen, samen met anderen. Uiteindelijk hebben mijn ouders een advocate ingeschakeld. Ik studeerde op dat moment al rechten. Uiteindelijk kon ik bij de dame stagelopen, die mijn ouders en broer heeft geholpen. Zo is het balletje gaan rollen. Het onderwijsrecht is een interessant rechtsgebied, waar je met verschillende aspecten van het recht te maken krijgt. Het is praktisch en je kunt er veel voor mensen betekenen. Dat vind ik fijn. De Award van Mensa kwam voor mij echt onverwacht. Ik besefte niet dat wat ik doe, bijzonder is, omdat ik het doe omdat het nodig is. De uitreiking was een mooi moment om even stil te staan bij verleden-heden-en-toekomst. Ik ben in het verleden zelf tegen zaken aangelopen. Nu kan ik daarmee iets doen. En kan ik mijn ervaringen positief inzetten voor anderen.

Interview door Petra Hiemstra, 26 april 2018, bijgewerkt 5 april 2023

Jonge hoogvliegers soms al vroeg vleugellam

Ik zie in mijn praktijk veel hoogbegaafde kinderen in de basisschoolleeftijd waarmee en waarvoor al van alles geprobeerd is, meestal met de beste intenties. En die toch in de problemen komen, die vastzitten en thuiszitten. Kinderen die als ze jong zijn zich vooral intens verheugen op het naar school gaan en veel leren, raken teleurgesteld in school. Dat uiten ze door boosheid of teruggetrokkenheid. Ze kunnen zichzelf niet zijn op school. Raken verveeld van herhaling. Denken complexer en dieper dan de onderwijzer kan begrijpen. Sommigen ontwikkelen daardoor psychische klachten zoals angst, stress of tics. Zodra ze het woord school horen, levert dat al stress op. Sommigen lopen weg van school of hebben zelfmoordgedachten.

Hoe autonoom mogen hoogbegaafde kinderen zijn?

Scholen weten lang niet altijd hoe ze goed met deze kinderen om kunnen gaan en welke regels er zijn of gelden. Wat ik vaak merk, is dat de school het ook niet meer weet, ze proberen wel dingen, maar wat ze doen en hoe ze dat doen, sluit niet altijd aan bij wat ouders voor ogen hebben.

Eerlijk is eerlijk. Het zal op veel plekken ook wel goed gaan. Maar deze mensen zie ik natuurlijk niet in mijn praktijk. Wat voor sommige docenten en IB’ers vermoedelijk lastig is, is om écht goed te kunnen begrijpen en invoelen hoe anders de sociale- en leerbehoeften en capaciteiten van jonge hoogbegaafde kinderen zijn. In mijn praktijk kom ik regelmatig scholen en orthopedagogen tegen die vinden dat je je maar moet aanpassen. Dat je als kind niet autonoom mag zijn, en ‘gewoon’ moet meedoen met de rest. En dan wordt het moeilijk. Want: “Moeten om het moeten” werkt niet bij deze kinderen. Als er geen begrip is, dan is er ook geen wil om zaken aan te passen, want dan zien deze kinderen de noodzaak er niet van in om taken uit te voeren of bepaalde stof te leren. Zij hebben een helder en logisch ‘waarom’ nodig voordat ze zich het hoe en wat eigen kunnen maken.

Er zijn toch ook HB en Plusklassen voor hoogbegaafde kinderen?

Ja, inderdaad. En de bedoelingen daarvan zijn goed. Echter ook deze klassen zijn niet voor ieder kind passend. Deze klassen richten zich op de groep met een IQ van rond de 130. Maar wat als je daar boven zit? Of een specifieke intelligentie hebt?  Als ook de plusklas niet past: “ja dan ligt het wel aan het kind”.

Kinderen met een IQ boven 145 lopen het vaakst vast. Dat wordt helemaal niet begrepen. Als je tussen de 130 en 145 zit, kun je je makkelijker naar het gemiddelde niveau van anderen aanpassen, dat wordt als wenselijk ervaren in het onderwijs. Bij een IQ van 145+ is die afstand groter en dus veel moeilijker, of zelfs helemaal niet te doen, omdat deze kinderen op zo’n ander niveau denken en schakelen.

20 jaar geleden waren deze specifieke oplossingen er niet. Toen waren keek de juf of meester eerder naar het kind zelf en werden er passende oplossingen gezocht. Nu zijn er dus wel oplossingen zoals voltijds hoogbegaafdenonderwijs, maar die hoeven dus niet per sé ook te passen.

Consequenties van ongelukkige hoogbegaafde kinderen voor ouders

Op ouders heeft een kind dat niet met plezier naar school of zelfs thuis komt te zitten gaat een grote impact. Zij zijn veel tijd kwijt om een passende oplossing te zoeken. En met het vinden van de juiste diagnose of het herstellen van verkeerde diagnoses als autisme, ADHD etc. De meeste hoogbegaafden hebben namelijk geen autisme of ADHD. Persoonlijk denk ik dat hoogbegaafdheid in de meeste gevallen de oorzaak is van alles waar het kind tegen aan loopt. Als kinderen een juiste omgeving vinden, nemen praktisch alle mentale en fysieke klachten af.

Financieel leggen de vele onderzoeken die ouders moeten laten doen een druk op het gezin. Begeleiding van hun hoogbegaafde kinderen moeten ze vaak zelf betalen. Ouders lopen tegen muur aan. Worden niet begrepen. Of nog erger: ze worden geframed. Als er iets met het kind is, dan zal het wel aan de ouders of de opvoeding liggen is dan een snelle gedachte, bijvoorbeeld vanuit zorgadviseurs van de gemeente. Zij kijken snel: wat is er mis met de ouders? Het circus wat dan ontstaat en het opboksen tegen onterechte framing en beeldvorming, kost ouders ongelooflijk extra energie. Soms zoveel dat het een negatieve invloed heeft op het kunnen werken en leven. Diagnose, dan moet er wel sprake zijn van… autisme of andere zaken.

Bijna altijd gaat het om de vraag: wat is de passende oplossing in deze specifieke situatie en hoe bereiken we daar op een goede manier overeenstemming over. Dan kan het fijn zijn om een neutrale bemiddelaar in te schakelen die weet wat er wél kan.

Waar hebben ouders van hoogbegaafde kinderen het meeste behoefte aan?

Ouders willen serieus genomen worden als ouder. Ik denk dat ouders goed naar kun kind luisteren, zij weten meestal goed hoe het met hun kind gaat. Het zou mooi zijn als er gelijkwaardigheid is tussen ouders en school. De meeste ouders zijn redelijk en willen het beste voor hun kind. Daar kun je alleen maar van elkaar van leren. Dan moet je daar wel open voor staan.

Ik werk samen met Ingeborg. We spreken eerst met ouders op ons kantoor. Eerst goed luisteren: wat hebben jullie al gedaan, wat gaat er goed, en waar gaat het precies mis? Soms slepen zaken lang en is dat best lastig te achterhalen. We kijken zowel naar korte- als langetermijn oplossingen. Meestal komen we er samen met de school wel uit. We gaan dan mee naar een gesprek. Ouders voelen zich gesteund en we merken dat doordat wij bij die gesprekken zijn, er meer maatwerk mogelijk is.

Kun je enkele voorbeelden geven?

Sommige jonge of oudere kinderen krijgen (tijdelijk) vrijstelling van onderwijs of thuisonderwijs via IVIO. Soms kan het goed zijn om een kind dat thuis is komen te zitten, eerst via de wereldschool weer in het schoolritme te krijgen. Of om een begeleider in te schakelen waarmee het kind wel overweg kan om te kijken hoe het ritme bij dit kind weer worden opgepakt.

Andere kinderen leggen vervroegd staatsexamen af, zodat ze kunnen gaan studeren en doen wat ze zelf leuk vinden. Of ze gaan naar een privé school, soms op kosten van de eigen school, omdat zij in kleine groepjes door de stof heen gaan en er meer ruimte is voor een aangepast programma.

Bij bijvoorbeeld Fenix Talent  in Utrecht ligt de nadruk niet op leren, maar op zelfontwikkeling. Sommige kinderen hebben zoveel meegemaakt, dat leren even niet meer lukt.  Voor enkelen is dit een goede plek voor acceptatie en om tot rust te komen.
En voor sommigen zal het zoeken blijven. Hoogbegaafden hebben andere behoeftes dan anderen, en dat zal in hun onderwijs en later in hun werk ook zo blijven.

Geschillencommissie passend onderwijs

We doen er eigenlijk alles aan om een procedure te voorkomen. We maken vaker gebruik van geschillencommissie passend onderwijs. Die brengen een advies uit naar de school. Zij zijn heel deskundig op het gebied van het onderwijs. Hun adviezen worden vaker opgevolgd. Er is in Nederland helaas geen gespecialiseerde rechtspraak op het gebied van onderwijs.

Wat zijn jouw behoeftes voor deze groep kinderen en hun ouders? Voor optimaal onderwijs voor hoogbegaafde kinderen?

• Acceptatie – Ik denk in de eerste plaats aan meer bekendheid over wat hoogbegaafdheid is en acceptatie en ruimte daarvoor. Meer erkenning voor het feit dat mensen anders kunnen denken en anders begaafd zijn. We moeten stoppen met eindeloos zoeken naar een reden. HB is de reden. Er is geen andere diagnose of stoornis nodig om deze kinderen van goed onderwijs te kunnen voorzien.
• Maatwerk – Als er eenmaal maatwerk is, dan gaat het vaak heel goed. De jongeren die bijvoorbeeld staatsexamen gaan doen, die vrijheid en ruimte krijgen, bloeien dan op. Ze zit niet meer knel in systeem, waar ze niet inpassen.
• Kleinere klassen – Collectief kiezen we nu voor (te) grote klassen. Scholen willen wel, maar onderwijzers staan voor groepen van soms wel 35. Als we kinderen beter willen begeleiden, moeten we eerst de klassen kleiner maken. Dan is er ruimte om beter aan te sluiten bij ieders behoefte. Of om twee docenten op een groep te zetten. Uiteindelijk gaat het om geld. Als er een berekening gemaakt worden, van jongeren die hun niveau niet bereiken versus het bedrag dat bespaard wordt aan zorg, denk ik dat het positief uitvalt.
• Positieve waardering – In mijn tijd, als je wat meer aankon, kreeg je verrijkingsstof aangeboden. Het had voor mij veel uitgemaakt als er meer waardering voor mijn intense leerhonger en ambities was uitgesproken. Voor mijn docenten was het vooral lastig dat ik snel en eigenwijs was. Er werd nooit op een positieve manier gebruik van gemaakt of beloond. Dat zouden we wel meer mogen doen. Uiteindelijk, geloof ik, hebben we deze creatieve, intense denkers en veel-voelers in de toekomst hard nodig.

Meer informatie? Bel of mail Fleur of één van haar collega’s op:

Terpstra Legal – info@terpstralegal.com

Telefoon: +31 6 4540 1973 of  +31 6 4418 2965

Fleur brengt in 2023 het boek Hoogbegaafde Kinderen Leren Vanzelf uit. Je vind er hier meer informatie over. 

Feniks Talent is een expertisecentrum voor (hoog)begaafde onderpresteerders, uitvallers, en thuiszitters. Wij begeleiden jongeren van 12 – 22 jaar die vastlopen op school en in hun omgeving vanwege of ondanks hun begaafdheid. Wij ondersteunen hen bij het creëren van een voor hen passende en zinvolle weg in de samenleving.