Telos gericht luisteren – Luisteren naar het hoogste potentieel

Telos gericht luisteren – Luisteren naar het hoogste potentieel – Door mensen, organisaties en zelfs samenlevingen groot te luisteren, helpen we hen om hun ‘telos’, hun bedoeling, bestemming en hoogste niveau van vervolmaking, te bereiken.

In dit artikel lees je meer over wat het begrip telos betekent en wat de grote filosofen er op hun eigen manier over zeggen. Tenslotte vind je een aantal grootluistervragen die je in gesprekken kunt stellen om mensen, organisaties en zelfs onze hele samenleving te helpen om haar hoogste potentieel te bereiken.

door Petra Hiemstra, 18 augustus 2024

Wat betekent telos en wat is telos gericht luisteren

Het Griekse τέλος betekent doel en is een filosofisch concept dat in meerdere betekenissen gebruikt wordt. Van dit woord is teleologie afgeleid. Het ‘telos’ is het doel dat alle mensen en dieren nastreven. Aristoteles zegt: de telos van een eikel is eik te worden.

Je zou kunnen zeggen dat een grootluisteraar er als een ‘vroedvrouw én chiropractor van de ziel’ zorg voor draagt, dat alle innerlijke processen van de ander(en) goed op elkaar afgestemd raken. Dat er een innerlijke congruentie in het lichaam (corpus) wordt gerealiseerd en de ander zich uitgenodigd voelt om zijn of haar innerlijke grootsheid te verruimen. Dan ontstaat synchroniciteit en komt het bereiken van de uiteindelijke bestemming (telos) dichterbij. Dit heeft een onmiskenbaar effect op buitenwereld (kosmos).

Wat zeggen filosofen over telos?

Het concept van telos is afkomstig uit de Griekse filosofie en werd besproken door verschillende filosofen, met name in het werk van Aristoteles.

Aristoteles (384-322 v.Chr.):
- Aristoteles is de filosoof die het meest bekend is vanwege zijn gebruik van het concept telos. In zijn filosofie verwijst telos naar het “doel” of “einddoel” van een object of wezen. Hij introduceerde het idee in zijn werken zoals de Nicomacheïsche Ethiek en Metafysica.
- Volgens Aristoteles heeft alles in de natuur een doel, een intrinsieke functie of telos dat bepaalt wat iets is en hoe het moet worden beoordeeld. Voor mensen is het hoogste telos het bereiken van eudaimonia, vaak vertaald als “geluk” of “bloeiend leven”, wat bereikt wordt door een deugdzaam leven te leiden.
Plato (ca. 427-347 v.Chr.):
- Hoewel Plato niet expliciet dezelfde term telos gebruikte zoals Aristoteles, is het idee van doelen en einddoelen aanwezig in zijn werk, vooral in zijn theorie van de vormen. In dialogen zoals de Republiek bespreekt hij het idee dat rechtvaardigheid en andere deugden moeten worden nagestreefd als doelen van het goede leven.
Thomas van Aquino (1225-1274):
- Thomas van Aquino, een middeleeuwse filosoof en theoloog, integreerde Aristoteles’ concept van telos in zijn eigen werk. Hij paste het aan binnen een christelijk kader en stelde dat alles in de wereld een doel heeft dat door God is ingesteld. Voor mensen is het ultieme doel of telos het bereiken van gelukzaligheid in de vereniging met God.
Immanuel Kant (1724-1804):
- Kant gebruikte het concept van telos in een iets andere zin dan Aristoteles. In zijn werk, vooral in de Kritiek van de Teleologische Oordeelskracht, behandelt hij de idee van natuurlijke teleologie, waarin hij bespreekt hoe we de natuur kunnen begrijpen als doelgericht zonder noodzakelijkerwijs te veronderstellen dat ze een bewust doel heeft. Kant verzet zich tegen een louter mechanistisch wereldbeeld door te erkennen dat we de natuur soms moeten begrijpen in termen van doelen of doeleinden, zelfs als die alleen in onze waarneming bestaan.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831):
- Hegel integreerde teleologische ideeën in zijn filosofie van de geschiedenis. Volgens Hegel heeft de geschiedenis een rationeel doel of telos, dat zich uitdrukt in de vooruitgang van vrijheid en zelfbewustzijn door de dialectische processen van historische ontwikkeling.
Friedrich Nietzche (1844-1900):
- Nietzsche had volgens schrijver Michael Tanner meer belangstelling voor grootheid dan voor goedheid. Grootheid impliceert volgens hem de bereidheid en het ermogen een immense hoeveelheid pijn te weerstaan, te verwerken en zo nuttig mogelijk te gebruiken. Grootheid, in zijn perceptie, houdt dus in pijn te benuten. Goedheid betekent pijn te elimineren.

Deze filosofen hebben op verschillende manieren bijgedragen aan het begrip van telos, waarbij ze het concept hebben toegepast op de natuur, ethiek, politiek, en de menselijke bestaansreden.

Hoe kun je telos gericht luisteren?

Telosgericht luisteren is een vorm van luisteren waarbij je specifiek aandacht besteedt aan het doel of de intentie van de spreker, in plaats van alleen de woorden die hij of zij gebruikt. Het idee is om dieper te luisteren dan de eerste, meestal oppervlakkige laag van het gesprek. Als grootluisteraar probereer je te begrijpen wat de spreker echt wil bereiken of overbrengen.

Hier zijn enkele manieren waarop je telosgericht kunt luisteren:

Identificeer het doel van je gesprekspartner: Probeer te achterhalen en begrijpen wat de persoon tegenover je wil bereiken met het gesprek. Dit kan variëren van het (alleen maar mogen) uiten van diens emoties, tot het iemand willen overtuigen van een bepaald standpunt, of het simpelweg het delen van informatie. Stel jezelf of de ander vragen zoals: “Wat wil jij/deze persoon me nu echt zeggen?” of “Wat is het onderliggende doel van deze boodschap?”
Let op non-verbale signalen: Vaak geven de lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen en de toon van de stem al belangrijke aanwijzingen over de intentie van de spreker. Als je aandachtig aanwezig bent bij het gesprek en goed op deze signalen let, ontstaat vaak een beter beeld van wat de spreker probeert over te brengen.
Stel verhelderende vragen: Als iets jou of de ander(en) onduidelijk is, vraag dan dieper door naar feiten, nuances, voorbeelden, betekenissen of onderliggende waarden. Vraag bijvoorbeeld: “Wat bedoel je precies met…?” of “Kun je dat wat verder uitleggen?” Dit helpt niet alleen jou om het doel beter te begrijpen, maar geeft de spreker ook de kans om diens boodschap verder te verduidelijken.
Reflecteer en parafraseer: Vat regelmatig samen wat je hebt gehoord en geef het terug aan de spreker. Dit kan zoiets zijn als: “Dus, als ik het goed begrijp, wil je dat…” Dit toont niet alleen dat je actief luistert, maar helpt ook om eventuele misverstanden direct op te lossen.
Focus op de relatie en context: Soms kan de relatie die je hebt met de spreker of de context van het gesprek belangrijke aanwijzingen geven over het doel. Bijvoorbeeld, in een zakelijke context kan de spreker proberen om een bepaalde samenwerking te bevorderen, terwijl in een persoonlijke context het doel meer emotioneel kan zijn.
Blijf neutraal en oordeel niet te snel: Probeer je eigen oordelen en aannames tijdig te herkennen, erkennen en parkeren, terwijl je luistert. Het is belangrijk om open te blijven staan voor wat de spreker werkelijk probeert te zeggen, zonder meteen te reageren of te oordelen. Oordelen voorkom je door je oor te delen! En … echte aandacht is niet waar jij aan dacht! De kunst is om steeds ‘in het midden’ te blijven, om flexibel te kunnen reageren op alles wat je gesprekspartner inbrengt.

Door deze technieken toe te passen, kun je effectiever luisteren naar wat iemand echt probeert te communiceren, wat kan leiden tot diepere inzichten en betere communicatie in zowel persoonlijke als professionele relaties.

Is er een verschil tussen hoopgericht luisteren en telosgericht luisteren?

Telosgericht luisteren is gericht op het begrijpen van het einddoel of de intentie achter wat iemand zegt. Het gaat om het grotere plaatje en het uiteindelijke resultaat dat de spreker voor ogen heeft.
Hoopgericht luisteren is gericht op het begrijpen van de hoop en verwachtingen van de spreker. Het draait om wat de spreker verwacht of verlangt voor de toekomst, vaak met een positieve of optimistische inslag.

Beide vormen van luisteren kunnen waardevol zijn, afhankelijk van de context en het doel van het gesprek.

Telos gericht luisteren is nuttig voor het begrijpen van strategische of lange termijnplannen, terwijl hoopgericht luisteren vooral effectief is in het ondersteunen en bevorderen van iemands positieve verwachtingen en veerkracht.

Grootluistervragen als je Telos gericht wilt luisteren

Telosgerichte vragen zijn vragen die gericht zijn op het ontdekken van de diepere intenties, doelen en doeleinden achter iemands gedachten, acties of levenskeuzes. Ze helpen om te begrijpen wat iemand echt probeert te bereiken of wat de ultieme betekenis is achter bepaalde handelingen of overtuigingen. Hier zijn enkele mooie telos gerichte vragen die je kunt stellen:

Wat hoop je uiteindelijk te bereiken met deze beslissing?
Wat is je uiteindelijke doel in deze situatie?
Wat geeft je het gevoel dat dit de juiste richting is voor jou?
Wat zou je willen dat anderen onthouden of begrijpen na deze ervaring?
Welke impact wil je op lange termijn hebben met je werk of leven?
Hoe draagt deze actie bij aan je bredere levensdoelen?
Als je terugkijkt op dit moment over vijf jaar, wat zou je dan bereikt willen hebben?
Wat is de belangrijkste waarde die je met deze keuze wilt uitdrukken?
Wat zou voor jou een succesvolle uitkomst zijn, en waarom?
Naar welke hoogste en meest zuivere vorm van ontwikkeling streef je in ideale omstandigheden voor jezelf, voor je organisatie en voor onze samenleving/beschaving als geheel?
Welk Positieve Toekomst Perspectief beoog je?
Met wie zou je idealiter willen samenwerken om dit PTP te realiseren?
Waar sta je voor?
In hoeverre ben je zelf nog zichtbaar, hoorbaar, aanraakbaar en bereikbaar als je zelf áchter je ideaal staat?
Wat drijft je om deze keuze te maken, wat is je diepere motivatie?
Vanuit welke bron en innerlijke beweging komt je initiatief? Is dat een diep ‘ja!’ voor iets, een diep ‘nee!’ tegen iets of nog iets anders?
Welke invloed heeft de oorsprong van je initiatief op hoe het gesprek, project of proces verloopt?
In hoeverre zijn er voldoende wil, wensen, impulsen of aanleidingen (denk aan een crisis/kans, uitnodiging of wake-up call) aanwezig om het aanwezige potentieel tot wasdom te laten komen?
Als het aanwezige potentieel op dit moment niet tot uitdrukking of wasdom komt, wat zijn dan de (onbewuste) blokkades, overtuigingen of mythes die dat belemmeren?
Welke de prijs moet betaald moet worden als de potentie volledig tot wasdom komt? Denk bijvoorbeeld aan financiële rijkdom die de afstand tot directe naasten vergroot of verschillen in beloning en waardering die kunnen ontstaan. Of anders geformuleerd: In hoeverre zijn de gevolgen van het volledig tot wasdom laten komen van het potentieel mogelijker – wijs te groot, doordat het bijvoorbeeld loyaliteitsconflicten met zich meebrengt?
In hoeverre maken kleine of grote (evolutionaire) krachten of crisissen duidelijk dat het beoogde doel is behaald, dat de gewenste bestemming is bereikt en/of dat het (mogelijk) geen zin meer heeft om het beoogde doel na te streven?

Deze vragen nodigen je gesprekspartner(s) en collega’s uit om na te denken over het grotere plaatje, hun kernwaarden en de diepere redenen achter hun keuzes en acties. Als je telos gericht luistert, luister je je gesprekspartners groot van het kleine (biografische) verhaal naar het grotere verhaal. Naar het positieve toekomst perspectief voor de persoon, de organisatie, onze samenleving of onze wereld als geheel.

Wil je een reactie geven n.a.v. dit artikel?
Voel je vrij en mail naar: Petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl