Waardengericht luisteren – Over ethos en waardig luisteren in leiderschap

Waardengericht luisteren – Als coach, trainer, docent, psycholoog of psychiater wil je graag weten wat iemand écht belangrijk vindt. Je wilt weten waar je coachee warm voor loopt en waar hij/zij gevoelig voor is (ethos, pathos). Want hoe beter mensen weten wat zij belangrijk vinden en waarom – hoe gerichter zij hun leven, werk en leiderschap vorm kunnen en gáán geven. Sturen op wat je belangrijk vindt, geeft mijn coachees rust, helderheid, richting en meer voldoening, is mijn ervaring.

In dit artikel lees je over luisteren op de laag van ‘ethos’ en het belang van waardig luisteren in leiderschap.

door Petra Hiemstra, 14 augustus 2024

Waardengericht luisteren – luisteren op de laag van ethos

Ethos komt van het Griekse éthos of ẽthos waarmee gewoontes, zeden, karakter of gebruiken kunnen worden aangeduid. Ook wordt ethos omschreven als het geheel van zedelijke waarden en normen dat door een persoon of een groep wordt gehuldigd.

Als we op de laag van ethos luisteren, luisteren we naar de betekenis en het belang van waarden, waarheid, waarachtigheid en waardigheid (dignitas). Ook streven we ernaar om te kunnen luisteren naar tegengestelde waarden die tegelijkertijd waar kunnen zijn.

Wat we belangrijk vinden is vaak een kwestie van cultuur

Walter Faaij zegt hier in ons interview over antropologisch luisteren, het volgende over: “Welke waarden wij persoonlijk belangrijk vinden, of wat onze organisatie of onze cultuur belangrijk vindt, hangt af van onze persoonlijke én collectieve unieke antwoorden op universele vragen als: Wat is goed en fout? Wat is waar en niet waar? Wat is mooi en lelijk? Hoe verhouden we ons, tot onszelf? Hoe verhouden we ons tot elkaar (hoe gaan we met elkaar om)? Hoe verhouden we ons tot de buitenwereld (wat is ons bestaansrecht)?  Die antwoorden op deze set vragen vormen samen ‘cultuur’.

De verzameling van antwoorden die een groep vindt, leidt – bewust of onbewust – tot een interne logica van gedeelde overtuigingen, waarden, gedragsnormen en spelregels. En dan wordt het interessant! Want die set aan overtuigingen heeft de neiging te ‘stollen’ in allerlei uitingsvormen zoals logo’s, afspraken, protocollen, werkprocessen en beleid. Dit zie je ook praktisch terug in bijvoorbeeld de inrichting van het kantoorpand of het wagenpark. En in hoe het personeelsbestand is opgebouwd. Op allerlei manieren wordt duidelijk: ‘Zo doen wij dat hier. Dit is onze cultuur.”

Gelijkwaardig luisteren

Hanneke Klouwens vertelt in haar interview over helend luisteren – “Als Indianen naar elkaar willen luisteren, gebruiken ze soms de talking stick. Bij deze methode voor het delen van verhalen en standpunten zitten raadsleden in cirkels, wat gelijkwaardigheid symboliseert. Alleen diegene die de talking stick heeft, praat en de anderen luisteren. Als de spreker klaar is met spreken, zegt men AHO tegen elkaar. In een vrouwencirkel zegt men AHÉ, dit betekent ‘ik heb je gehoord’.”

Waardengericht luisteren versus waardigheid in luisteren en spreken

Waar het op persoonlijk niveau in coachgesprekken vaak om persoonlijke, organisatorische en maatschappelijke waarden gaat, waar meer op gestuurd kan en mag worden, gaat het in executive coaching vooral om waardigheid. Dan gaat het om vragen als:

• In hoeverre ben jij, als leider, in staat om in stijl, toon en verwoording rekening te houden met de omstandigheden en recht te doen aan zowel je eigen waarheid, waarheden en waardigheid als ook aan de waarheid, waarheden en waardigheid van de ander(en)?
• In hoeverre kun je vertrouwen op je gezonde verstand, je gevoel voor fatsoen, je ‘common decency’, je gevoel voor decorum, je levenservaring en je praktische wijsheid om rustig, discreet en humaan te zijn bij vinden van vreedzame oplossingen voor makkelijke én voor soms ogenschijnlijk onoplosbare problemen, die we vooralsnog gewoon moeten uithouden met elkaar?
• In hoeverre spreek je enkel vrijmoedig (de waarheid) als het anderen niet schaadt (de Grieken noemden dit vrijmoedige spreken parrèsia)?

Hoe coach of help je iemand die vast zit in zijn of haar eigen waarheden?

In ieder verhaal komen vaak overtuigingen, boodschappen en waarheden voor die lang passend waren, maar dat nu niet meer zijn. Dan helpt het om empathisch bij de ander te blijven en te vragen of hij of zij de behoefte heeft deze waarheden te onderzoeken en of er winst te behalen is om bepaalde overtuigingen te draaien, zodat er in het leven meer ruimte en vrolijkheid ontstaat. Zelf gebruik ik daarvoor graag de methode van Byron Katie. Zij schreef prachtige boeken over haar methode The Works. Katie stelt dat iedere overtuiging gedraaid kan worden met de volgende vier vragen – die je leven kunnen bevrijden:

1. Is de overtuiging waar?
2. Is de overtuiging écht waar?
3. Zou de omgekeerde overtuiging ook waar kunnen zijn? Kun je daar voorbeelden van geven?
4. Wie zou je zijn zonder overtuiging 1 en 2 en mét de omgedraaide overtuiging?

Voor mij als coach is het belangrijk om mijn coachees niet alleen te helpen met het draaien van overtuigingen op het niveau van ‘logos, ethos en pathos’ maar ook de diepste laag van loyaliteit te eren. Je kunt enkel trouw zijn aan omgedraaide overtuigingen als je daarmee je ouders en voorouders ook recht doet. Als zij in woord of actie ook hebben laten zien dat de omgekeerde overtuiging ok én helpend is of was in hun leven.

Grootluistervragen bij waardengericht luisteren

• Is het waar wat je waarneemt, denkt of hoort? Weet je het zeker? Heb je de feiten ge(dubbel)checkt?
• Wat is voor jou écht belangrijk? Om welke waarheid of (kern)waarden gaat het jou?
• Om welke waarheid of waarden gaat het je gesprekspartner(s)? Hoe kunnen die recht worden gedaan?
• Welke waarden staan er in dit gesprek, proces of project mogelijk naast of tegenover elkaar?
• Wat maakt dit waardevol/belangrijk voor je?
• Hoe waardig gedraag jij je als mens en leider t.o.v. alle levende wezens?
• In hoeverre doe je de dingen goed of streef je naar het doen van de juiste zaken?
• In hoeverre wacht je, als je de waarheid wilt vertellen, tot je weloverwogen en effectief kunt zijn, zodat wat je zegt ook consequenties en impact heeft?

Reageren op dit artikel? Heb je reflecties, feedback of liever nog … feedforward?
Graag! Mail naar: petra.hiemstra@haagsehoogvliegers.nl