Biografisch luisteren – van levensloop naar léven luisteren

Biografisch luisteren – Als we onszelf en anderen grootluisteren op de laag van de biografie, luisteren we naar het belang en betekenis van de persoonlijke, organisatorische of maatschappelijke levenslijn en genografie. Als coach besef ik me volledig dat, zoals collega Janine het zo mooi zegt, sommige verhalen  pas naar boven kunnen komen als ernaar geluisterd kan worden. Dat legt een verantwoordelijkheid bij mij als grootluisteraar.

In dit artikel lees je meer over hoe je kunt luisteren naar iemands levensloop, welke grootluistervragen je kunt stellen en hoe liefdevolle leiders kennis, juist vanuit een groot biografisch besef, ervoor zorgen dat nieuwe projecten, processen en ondernemingen ‘zo schoon mogelijk starten.’

door Petra Hiemstra, 14 augustus 2024

Nieuwsgierig luisteren naar de levensloop

Als coach ben ik oprecht nieuwsgierig naar waar mijn gesprekspartner vandaan komt. Naar wat hij of zij van voorouders heeft meegekregen vanuit het verleden (bios). Naar wat zijn of haar leven gekleurd heeft, door verhalen en ouderlijke of maatschappelijke boodschappen (mythos). Ik ben benieuwd welke vaardigheden iemand heeft (ikanós), wat iemand drijft (eros/thanatos) en in hoeverre hij of zij de juiste plek inneemt in zijn gezin, relatie of diens organisatie (oikos).

Iedere coachee die dat wil, krijgt mijn handboek vooraf toegezonden. Dit handboek bevat zo’n 33 biografievragen. Deze vragen nodigen mijn coachee uit om de belangrijkste hoogte- en dieptepunten in het leven tot nu toe in kaart te brengen. De antwoorden op deze vragen geven zowel mijn coachee als mijzelf als coach, veel informatie waar het in ons coachtraject over kan gaan. Alleen al door het schrijven over de eigen biografie, wordt het coachproces al op gang gebracht.

Als de biografie hiertoe aanleiding geeft, vraag ik hen vaak om voor onze tweede sessie een genogram te maken. Dat is een stamboom van de hele familie, waarin per persoon trauma’s én talenten worden benoemd (voor zover bekend).  Zo worden in één oogopslag (intergenerationele en systemische) vraagstukken, patronen, thema’s en problemen in een grotere context zichtbaar.

Biografisch luisteren

Het Griekse woord βιος, bios, betekent leven. Het woord biografie is een samentrekking van βίος (bios), leven en γράφειν (graphein), schrijven. Met een biografie wordt meestal een op schrift gestelde (en doorgaans gepubliceerde) levensbeschrijving bedoeld van een persoon.

De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer zei al: Wer Vorwärts blickt, sollte über das Geschehene nachdenken.

In het onderzoek dat ik deed voor mijn methodiekboek Mag ik je grootluisteren? Vertel! blijkt dat liefdevolle-leiders-van-nu zich maar al te goed realiseren hoezeer zijzelf én hoezeer hun medewerkers en collega’s gevormd zijn door hun persoonlijke en maatschappelijke levensloop (biografie en genografie), hun situatie (context) en hun overgeërfd materiaal (DNA).

Zij beseffen zich ten diepste dat kennis, patronen, denkbeelden, overtuigingen, hartzeer, wonden, trauma’s, waarden, emoties en intuïtie over vele generaties worden overgedragen. En dat mensen onbewust systemisch verstrikt kunnen raken in het lot van iemand anders (uit het verleden). Daardoor voelen zij ook een grote verantwoordelijkheid om ‘zo schoon’ mogelijk aan nieuwe projecten, processen of ondernemingen te beginnen.

Het familiegeweten

Natuurgeneeskundige Stephan Hausner schrijft daarover in Zelfs als het me mijn leven kost: ‘Ieder mens hoort vanaf zijn geboorte bij een familie. Daarmee ontstaat een binding met allen die bij deze familie horen. Een onbewust mechanisme – Bert Hellinger noemt dat het “familiegeweten” – waakt over de condities die heersen in de lotsgemeenschap die de familie vormt.

Aan dit familiegeweten zijn we blootgesteld en onderworpen. Of we dat nou willen of niet. Dit geweten zorgt voor de binding binnen het systeem, voor de balans, zowel in geven en nemen als in wat het lot brengt, en voor ordening. Bij ordening hoort dat allen die bij dit familie systeem horen, inclusief de overledenen, hetzelfde recht hebben om erbij
te horen. Als een familielid wordt buitengesloten, veracht of vergeten – bijvoorbeeld een doodgeboren kind – dan zorgt het collectieve geweten ervoor dat iemand anders, meestal uit een volgende generatie, zich onbewust identificeert met degene die is buitengesloten. In deze “verstrikking” wordt hij als de buitengeslotene en imiteert aspecten van diens lot,
zonder dat hij weet waarom en zonder zich ertegen te kunnen verweren.’

Grootluisteraars en liefdevolle leiders stellen alles in het werk om mensen in het reine te laten komen met hun ‘lot’. Door trauma’s te helpen helen en ‘recht te doen’ als dat binnen hun competentie en invloedsmogelijkheden ligt. Zij voelen zich verantwoordelijk voor ‘Vergangenheitsbewältigung’ of voor ‘Vergangenheitsaufarbeitung’, zoals de Amerikaans-Duits filosofe en essayiste Susan Neiman schrijft in Wat we van Duitsers kunnen leren.

Neiman stelt: ‘Het verleden kan immers lang niet altijd definitief afgesloten worden, maar zal steeds opnieuw verwerkt moeten worden.’ Ook met betrekking tot de toekomst vloeit verantwoordelijkheid nemen inherent voort uit het opdoen van nieuwe kennis of uit het ontstaan van nieuwe inzichten. Het is onze menselijke, organisatorische en politiek-bestuurlijke plicht en verantwoordelijkheid om onze geesten, harten en zielen open te stellen voor mogelijkheden die onze relaties, onze gezondheid, onze ecologische omgeving, onze internationale veiligheid en onze toekomst ten goede komen. En om te onderzoeken hoe we met behulp van wat politieke aikido (de Japanse weg naar harmonie met levensenergie) oude politieke polarisaties en geschilpunten kunnen overstijgen ten behoeve van grotere onderlinge warmte, hulp en solidariteit.

Biografisch luisteren betekent luisteren naar levensverhalen & psychotrauma

Speciaal voor patiënten die meerdere psychotrauma’s (b.v. PTSS) hebben meegemaakt in hun leven is Narratieve Exposure Therapie (NET) ontwikkeld. In deze behandeling staat de levensgeschiedenis van de patiënt centraal. Narratief betekent in dit geval wat jij over jezelf, je leven en wat je overkomen is vertelt. Daardoor krijgen zowel de mooie als ook de schokkende gebeurtenissen en de periodes daartussenin een plek in je levensgeschiedenis.

Met behulp van Narratieve Exposure Therapie krijgt de patiënt een beter beeld van zijn of haar gehele leven. Door het hele levensverhaal (opnieuw) in kaart te brengen en erover te vertellen, kan de psychische druk afnemen. Herinneringen worden minder indringend of vager en verliezen hun emotionele lading. Door het gesprek over de gebeurtenissen, kunnen er nieuwe gedachten en inzichten ontstaan,. Inzichten die een andere, minder bedreigende betekenis aan de gebeurtenissen geven.

Grootluistervragen voor biografisch luisteren

• Waar kom je vandaan?
• Wat waren de hoogte- en dieptepunten in je leven tot nu toe?
• Waar ben je het meest trots op?
• Wat hebben je (voor)ouders je meegegeven voor dit leven?
• Wat waren de kernboodschappen tijdens je opvoeding?
• Hoe ziet het genogram van je familie eruit?
• Welke kwaliteiten, patronen, valkuilen en trauma’s worden zichtbaar in jouw genogram?
• Hoe is jouw organisatie / stad / samenleving ontstaan?
• In hoeverre is of zijn de biografie (b.v. de kernwaarden/vaardigheden) van de oprichter(s) van belang voor deze organisatie of dit project?