Hoogbegaafden in conflict door Ido van der Waal en Noks Nauta I Boekbespreking

Hoogbegaafden in conflict – Waarom hoogbegaafden in conflict raken en hoe je dat samen aanpakt. In hun recent verschenen boek (2025) vertellen HB-experts Ido van der Waal en Noks Nauta over de universele wens van veel hoogbegaafden om iets te helpen veranderen en het liefst v e r b e t e r e n.

Vanuit mijn eigen praktijk, is de omschrijving die Noks en Ido geven van de diepgewortelde intrinsieke motivatie die hoogbegaafden kunnen ervaren, om de ander ervan te overtuigen dat iets écht beter, efficiënter of effectiever kan, heel herkenbaar. En ook dat dit goed bedoelde (HB) gedrag niet altijd als prettig en constructief wordt ervaren. Laat staan gewaardeerd.

Hoe goed onze intentie ook is om zaken te willen verbeteren, de ontvanger van onze boodschap kan onze goedbedoelde suggesties als persoonlijke kritiek opvatten. En daardoor weerstand voelen om iets met onze inhoudelijke kritiek te doen, hoe kloppend, treffend, constructief bedoeld of briljant onze inzichten en adviezen ook zijn.

Noks en Ido deden onderzoek naar het escalatiepatroon dat aan deze persoonlijke en arbeidsconflicten ten grondslag ligt. Ze willen met het boek een bijdrage leveren om het aantal persoonlijke en arbeidsconflicten te verminderen.

Daartoe reiken ze waardevolle ervaringsverhalen en theorieën aan die nuttig zijn voor iedere HB’er om te lezen. Zo kunnen we zelf alles in het werk stellen om de kans te vergroten dat onze briljante ideeën daadwerkelijk omarmd worden en we kunnen genieten van duurzaam productieve relaties.

boekbespreking door Petra Hiemstra, 6 maart 2025

Hoogbegaafden in conflict – Wat is een conflict eigenlijk?

Het woord conflict komt van het Latijnse ‘confligere’ dat de volgende betekenissen heeft:

• ruzie/meningsverschil
• in conflict/oorlog zijn
• botsen
• ruzie/gevecht/strijd

Ido en Noks zien conflicten in essentie als een (positief bedoelde) wens tot verandering. Een van de oorzaken waarom die positieve intentie tóch tot wrijving leidt, is hun observatie dat de werkinhoud voor hoogbegaafden over het algemeen belangrijker wordt gevonden dan de relatie of de werksfeer.

Alleen al dat gegeven kan voor hoogbegaafden een uitnodiging zijn om ook andere facetten te betrekken in hun communicatie. En om ons daarbij te helpen, verwijzen de auteurs naar nuttige wetenschappelijke theorieën voor meer handvatten.

Thomas-Kilman heeft bijvoorbeeld vijf manieren heeft beschreven waarop je met een conflict kunt omgaan, de zogenaamde conflictstijlen: vermijden, doordrukken, toegeven, een compromis sluiten of samenwerken. Voor mij persoonlijk nieuw, was de escalatieladder van Friedrich Glasl. Die loopt van de relationele fase via de emotionele naar de vechtfase.

Veel hoogbegaafden weten uit eigen ervaring: als je niet oppast dan kan een kleine irritatie, door toegenomen innerlijke druk, zomaar uitgroeien tot een verbale of zelfs fysieke aanval. Wat me aanspreekt in dit boek is dat beide auteurs onderzoeken welke handreikingen zij hoogbegaafden kunnen doen, om samen naar een winst-winst situatie te streven, in plaats van een verlies-verlies situatie te creëren. Een belangrijke uitnodiging is daarbij om naar de intentie te kijken die áchter het gedrag van de ander ligt. Als je die begrijpt en de waarde ervan kunt erkennen, heb je meer handvatten om het conflict te hanteren en naar herstel of groei van de relatie te bewegen.

De intentie van de interactie bij een conflict

Ido van der Waal heeft in 2013 uitgebreid onderzoek gedaan naar arbeidsconflicten van hoogbegaafden. In deze conflicten herkende hij een specifiek patroon. Hij stelt: “Voor hoogbegaafden is de bron van een conflict vaak een kwestie van arbeidsontevredenheid en/of ongewenste openlijke kritiek op personen of processen binnen de organisatie. Hoogbegaafden (door)zien snel wat er fout gaat, voelen sterk de neiging om daarover te praten en doen dat ook. Het patroon lijkt op een lus. De hoogbegaafde werknemer ziet iets dat verbetering behoeft, vertelt daarover aan diens leidinggevende. Wanneer de leidinggevende geen aandacht schenkt aan wat de werknemer vertelt, blijft de werknemer het probleem steeds weer vertellen totdat er een conflict ontstaat omdat de leidinggevende geïrriteerd raakt en de werknemer steeds emotioneler wordt omdat zijn of haar ideeën niet serieus genomen worden. De boodschap (inhoud) raakt ondergesneeuwd door de emoties.”

Gelijk hebben en gelijk krijgen zijn twee heel verschillende zaken, leren veel hoogbegaafde mensen in mijn praktijk. Het is niet fijn om conflicten en door je collega’s vermeden te worden of als lastig en negatief beoordeeld omdat je naar hun idee onvoorspelbaar bent en onrust en onzekerheid veroorzaakt. Waar komt de innerlijke drang toch vandaan?

Noodzaak als motief in conflicten 

Dat hoogbegaafden vaak handelen vanuit een sterk rechtvaardigheidsgevoel, was me vanuit eerdere boeken van Noks Nauta bekend. Een mooie toevoeging is dit boek is de verdieping die de auteurs aanbrengen over wat zij een sterke innerlijke noodzaak noemen. Een mentale én fysieke impuls die zo sterk is, dat je er bijna geen weerstand aan kunt bieden. Of het nu gaat om een streven naar schoonheid of perfectie, die innerlijke noodzaak komt niet alleen vanuit het emotionele, limbische systeem, maar ook vanuit de rationele menselijke hersenen. Hoogbegaafde mensen kunnen die noodzaak dan ook vaak goed beargumenteren.

David Bohm, schrijft over die ‘noodzaak’: ‘Noodzaak is een van de krachtigste impulsen – hij overschaduwt ten slotte alle andere instincten. Als mensen het gevoel hebben dat iets noodzakelijk is, kunnen ze zelfs tegen hun instinct van zelfbehoud ingaan.’

Laat je plezier in feiten en discussie niet uitmonden in monologen

Als debatliefhebber herken ik de beschrijving van de voorliefde die hoogbegaafden kunnen voelen voor discussies op het scherpst van de snede. Van der Waal & Nauta: “Hoogbegaafden kunnen dol zijn op feiten en op weetjes en kunnen snel en scherp uit de hoek komen. Ze vinden die feitjes en weetjes gewoon leuk om te ontdekken en delen hun kennis en ideeën graag met anderen, gewoon om ervan te genieten”.

Een waarschuwing geven de auteurs ook: “Soms gaan hoogbegaafden zo op in hun verhaal dat het monologen worden in plaats van dialogen, waarin wederkerige inbreng en uitwisseling mogelijk is. Als de ander het gevoel krijgt dat zijn of haar aanwezigheid helemaal niet belangrijk is, en ook tegenspraak niet meer mogelijk lijkt of zelfs als vijandig wordt ervaren, zal de luisterende persoon het gesprek zo snel mogelijk beëindigen en de monoloog-prater voortaan ontwijken.

Ze willen dan wel winnen (op inhoud) en gebruiken alle argumenten die ze maar kunnen bedenken om gelijk te krijgen. Hun bevlogenheid en snelheid van denken en praten kunnen dan soms met hen op de loop gaan. Dan is de toon nét verkeerd, missen ze een belangrijk stuk informatie of hechten ze onvoldoende waarde toe aan de relatie. Dan is hun communicatie niet effectief. Dit roept bij de ander(en) soms wrevel op en kan leiden tot een (betweter) conflict.”

Hoe voorkom je nu een conflict?

Ido en Noks adviseren: “Als je meer inzicht wil in je eigen conflict, stel jezelf dan eens  volgende vragen als:

• Waar gaat het nu werkelijk over? Welke waarden of belangen worden verdedigd?
• Waar heb je last van en wat wil je veranderen?
• Speelde het conflict al langer of is het acuut ontstaan (warm of koud)?
• Welke emoties voelde je en wil je dit veranderen? Welke emoties zag je bij de ander?
• Met welk perspectief heb je gekeken naar de ander?
• Waar ging het conflict eigenlijk over als je het nu bekijkt als een wens tot verandering en dus een verbetering? Wat wi jij (wel of niet) veranderen en waarom? Wat wil de ander (wel of niet) veranderen en waarom?”

Hoogbegaafden in conflict – Winnaars maart 2025

In onze nieuwsbrief maart/april 2025 hebben we 5 exemplaren van dit waardevolle boek verloot. De winnaars zijn: E. Smeerdijk, J. de Ruijter, S. Koprulu, Michiel de Nooij en Ingeborg Been.

Niet gewonnen? Niet getreurd. Het boek is vast en zeker te reserveren bij bieb, te bestellen bij je lokale boekhandel of bij bol.com of managementboek.nl