Luisterdimensies – Alléén leuk voor luisternerds!

Luisterdimensies – In het grootluisteren van jezelf, je naasten, cliënten, medewerkers of burgers kun je als leider en grootluisteraar alert zijn op een eindeloze hoeveelheid luisterlagen en luisterdimensies. Daarom een waarschuwing vooraf.

Dit artikel is vooral bedoeld voor grootluisternerds. Zij die net als ik vreugde scheppen in het steeds gerichter, gelaagder leren luisteren naar jezelf en ander(en), opdat ieders potentieel optimaal tot ontvouwing kan komen ten behoeve van het grotere geheel. 🙂

Leren grootluisteren is net als (leren) autorijden. Als beginner kun je volstaan met een aantal simpele zaken. Je kunt sturen, remmen, gas geven en schakelen.  Als je het niet goed doet, reageert de motor direct. Dan krijg je brokken in het verkeer. Als je iets ervarener bent, ga je anticiperend rijden. Weet je wanneer je gas bij moet geven of juist voorzichtig moet zijn. Je ontwikkelt fingerspitzengefühl. Als je autoliefhebber bent, wil je precies weten hoe de motor in elkaar steekt en wat je kunt doen om de auto optimaal te laten rijden. Daar geniet je van.

Taalliefhebber als ik ben, bemerkte ik dat veel LuisterDimensies ook met een D beginnen. Heb je aanvullingen of correcties? Heel graag!

door Petra Hiemstra, 14 augustus 2024

Luisterdimensies – luisteren op de lagen logos en mythos

• Discours – Welk (fantoom)verhaal wil de ander vertellen? Hoe wordt er in de groep over deze persoon of dit probleem gepraat? Waar en wanneer is het (broodje aap) verhaal (of: de mythe) ontstaan? Hoe oud, waar en helpend is dit verhaal (nog)? Welke vraag of opmerking kan het discours in positieve zin veranderen?
• Dynamiek – Hoe dynamisch, levendig en energiek is het verhaal dat je hoort? Welke vraag is helpend om het verhaal nieuw leven in te blazen? Lees ook: Rutstories versus Riverstories – Leer veelpraters hoffelijk afkappen (haagsehoogvliegers.nl)
• Dogmas – In hoeverre is er in het verhaal van de ander sprake van een opvatting die niet te veranderen is? En in het verlengde daarvan: in hoeverre is er sprake van doctrines – een verzameling leerstellingen of dogma’s die niet ter discussie staan binnen het eigen gezin, de organisatie of de samenleving? Welke effecten hebben deze dogmas en doctrines op de mensen op wie ze van toepassing zijn?
• Denkkaders – Hoe smal of ruim (en correct) zijn mijn denkkaders? Hoe transparant is mijn of ons denkproces voor de ander(en)?
• Downloading – Welke delen van het verhaal zijn voor mij als grootluisteraar reeds bekend? Welke informatie kan ik dus makkelijk ‘downloaden’? Welke informatie is voor mij nieuw (en dus moeilijker te horen)?
• Deleting – In hoeverre sluit ik me bewust of onbewust af voor bepaalde informatie die de ander(en) met mij wil delen? Is er informatie die ik (nog) niet helemaal kan horen of waarnemen?
• Deugdelijke Data – In hoeverre zijn de feiten die ter tafel komen daadwerkelijk Deugdelijke Data? Uit welke bronnen zijn de data en feiten afkomstig? Is er bij het verkrijgen ervan hoor- en wederhoor toegepast?
• Default – In hoeverre wijkt de nieuwe informatie of het gedrag af van de default: het gemiddelde of de standaardwaarde die we als uitgangspunt nemen? In hoeverre voelen en nemen we de ruimte om goed gefundeerde afwijkende meningen te verkondigen en aan de publieke opinie voor te leggen?
• Duidelijkheid – In hoeverre is het me duidelijk wat de ander wil, wenst of bedoelt? In hoeverre is het duidelijk wat er verwacht wordt?
• Diagnose – Diagnose komt uit het Grieks en betekent ‘door kennis of oordeel’ nauwkeurig leren kennen’. Diagnosticeren is de kunst, techniek of handeling om een oorzaak te vinden van een gevolg aan de hand van de optredende verschijnselen. In hoeverre is mijn of is onze blik multifocaal?
• Definitie/Definiëren – In hoeverre is of zijn de definitie(s) en begrippen die we hanteren of formuleren juist, volledig en nauwkeurig?
• Discernment (sorry – nog geen goed Nederlands woord met een D voor gevonden) – In hoeverre gebruiken we ons vermogen om het één goed van het ander te kunnen onderscheiden?

Luisterdimensies – Luisteren op de lagen ethos en pathos

• Drama – In hoeverre kan ik als grootluisteraar zijn met pijn, emoties en gevoelens (van gekwetste waarden) van mezelf en anderen? Hoeveel tijd geef ik mezelf, mijn naasten, coachees, medewerkers of burgers om (intense) pijn te uiten? Mag ik / mogen we onze gevoelens helemaal beleven? Mogen we Boos, Blij, Bang en Bedroefd zijn?
• Discriminatie – In hoeverre is er sprake van discriminatie? Wat wordt (on)bewust in- en uitgesloten?
• Discipline – In hoeverre werk ik of werken en wij ‘hard’ en pleeg/plegen daarmee mogelijk roofbouw op ons eigen lichaam en op de lichamen van anderen?
• Devotie – Hoe zouden we van ‘discipline’ naar ‘devotie’ kunnen komen, oftewel: van hard werken naar zacht werken?
• Dominantie – Welke effect heeft dominantie van mijn of onze denkkaders of gedrag (doen) op de vrije wil van de ander?
• Dharma – Welke normen en regels bepalen ons persoonlijke en sociale gedrag? Welke normen en regels helpen mij om mijn spirituele bewustwording te vergroten? Met welke besluiten kan ik lijden verminderen?
• Positieve Desintegratie – Welke ritmes, routines, denkbeelden en overtuigingen mogen losgelaten (gedood) of (tot op DNA-niveau) getransformeerd worden – zodat er meer innerlijke ruimte voor de gewenste groei en expressie ontstaat? Hoe kan ik de ander helpen om niet-helpende overtuigingen om te buigen en tegelijkertijd loyaal te blijven aan het systeem van herkomst, indien gewenst?
• Diepzielduiken – In hoeverre bied ik een heilige veilige ruimte voor mezelf en/of de ander(en) om af te dalen tot het diepste van de ziel om daar de (hernieuwde) antwoorden te vinden op de vragen: Wie ben ik (nu)? Wat wil ik? Wat wil het leven (nu) van mij? Wat is mijn/ons Positieve Toekomst Perspectief? Waar verlang ik naar? Wat is mijn/onze behoefte en Toegevoegde Waarde?
• Dignitas – Hoe voorbeeldig en waardig gedraag ik mij als leider, (rent)meester of Meesterkunstenaar? Doe ik voldoende recht aan het verleden, heden en de toekomst? En aan alles wat op aarde leeft, groeit, bloeit en aanwezig is?
• Dankbaarheid – Kan ik en kunnen we dankbaar zijn voor de groei die deze persoon of gebeurtenis mogelijk maakt? Voor de mogelijkheden die we hebben en kansen die we krijgen? Voor het Positieve Toekomst Perspectief dat en/of de Positieve Waarde Propositie die we samen aan het ontwikkelen en vormgeven zijn?
• Dienstbaarheid – In hoeverre is mijn gedrag en zijn onze besluiten dienend aan alles wat op aarde leeft, groeit, bloeit en dat wat aanwezig is in het grotere geheel?
• Doseren – In hoeverre houden we rekening met ieders Draagkracht, zodat niemand door informatie of werkzaamheden overbelast wordt en iedereen betrokken en alert blijft?
• Discretie: In hoeverre beschikken wij, allemaal leiders met persoonlijke en/of discretionaire macht en invloed, in voldoende mate over de gave om ons een oordeel te vormen over wat er in de wereld gaande is en tegelijkertijd
  ‘terughoudend’ en ‘vertrouwelijk’ te zijn, zoals als de Diplomatie dat doet bij het behartigen van internationale belangen en relaties?
• Discernment – In hoeverre zijn we in staat om met gepaste afstand en betrokkenheid, op goede manier onderscheid te kunnen maken over wat we beter wel, nog-niet, of beter niet willen weten, kunnen zeggen of doen? Om onszelf te begrenzen als het gaat om het opschorten of uitstellen van ons oordeel of onze acties (de Grieken noemden dit epoché) zolang we nog geen absolute zekerheid hebben?
• Decency, Decorum & Dignitas – In hoeverre zijn we in staat om in stijl, toon en verwoording rekening te houden met de omstandigheden en recht te doen aan zowel de waarheid als de waardigheid van de ander? In hoeverre kunnen we vertrouwen op ons gezonde verstand, ons gevoel voor fatsoen, onze ‘common decency’, onze levenservaring en onze praktische wijsheid om rustig, discreet en humaan te zijn bij vinden van vreedzame oplossingen voor makkelijke én voor voorlopig onoplosbare problemen, die we gewoon moeten uithouden met elkaar? In hoeverre spreken we enkel vrijmoedig (de waarheid) als het anderen niet schaadt (de Grieken noemden dit vrijmoedige spreken parrèsia)?
• Decorum – in hoeverre streven we naar verfijning, elegantie en schoonheid bij alles wat we doen en maken?

Mohammed el Arrag vertelde me in dit interview over hoe hij in zijn werk als politieman leerde om de-escalerend te luisteren.

Luisterdimensies voor managers, bestuurders en projectleiders

Managers en leiders kunnen tijdens de planvorming in gesprekken, beleidscycli en projecten verschillende instrumenten inzetten. Al deze instrumenten vragen een specifieke manier van (groot)luisteren van zowel de voorzitter als van de overige deelnemers:

• Dromen & Doemscenario’s – In hoeverre nodig ik mijzelf, mijn naasten, coachees of collega’s uit om zo groot mogelijk te dromen en om (doem)scenario’s uit te werken?  Wat is er nodig of helpend om zo ver mogelijk vooruit te kijken, visies en verlangens te verbeelden, opdat deze vervolgens met vakmanschap kunnen worden gevisualiseerd en vormgegeven?;
• Design thinking – In hoeverre neemt jouw organisatie, land of continent voldoende tijd voor scenario planning? Voor het maken van utopische en dystopische voorstellingen?
• Dialoog – In hoeverre nodig ik mensen uit om samen te denken? Hoe meer deelnemers zich uitgenodigd en uitgedaagd voelen om met ‘ja, én …!’ op elkaars voorstellen te reageren, hoe meer energie en ideeën er vrijkomen. Het aangaan van de dialoog helpt om Dualiteiten en Polariteiten te overstijgen door de gerichtheid op het vinden van Verwantschap;
• Debatteren, Discussiëren & Dwarsdenken – In hoeverre bied ik de mogelijkheid om plannen en projecten te bediscussiëren? En nodig ik dwarsdenkers actief uit tot tegendenken? Bewust ruimte bieden voor de ‘ja, maar …’ reactie helpt om bezwaren te benoemen die kleven aan de genoemde voorstellen. Het debat is een uitstekende spelvorm waarbij medewerkers gericht de specifieke taak toebedeeld krijgen om alle voors- en tegens van de verschillende opties van Dromen of Plannen apart van elkaar helder en volledig uit te werken en in kaart te brengen, zodat op basis hiervan een goed doordacht besluit kan worden genomen. Zowel de Dialoog als een Discussie kunnen als instrument worden ingezet om zoveel mogelijk opties verder te verkennen en te verdiepen. Als leider gaat het er in deze fase om mensen te helpen om periodes van niet-weten of van kritiek te verdragen en te verduren en ervoor te zorgen dat voor- en nadelen van verschillende voorstellen op een professionele manier worden besproken. Let op: de ‘ja, maar …’ reactie doet het energiepeil in de groep fors dalen!;
• Dilemma’s – In hoeverre lukt het om (ogenschijnlijke) tegenstellingen te detecteren en te overstijgen, opdat gezamenlijk het 3e verbindende punt kan worden gevonden?;
• Doelstellingen formuleren ‒ Hoe helder zijn jouw of jullie persoonlijke, zakelijke en maatschappelijke doelstellingen? Zonder heldere, betekenisvolle, gelukkig makende en realiseerbare doelen is het nagenoeg onmogelijk om de juiste hoeveelheid energie, een sterk moreel en de juiste motivatie in een bedrijf, organisatie of samenleving te organiseren. In hoeverre kun je als leider deze doelstellingen articuleren, prioriteren en gedrag adresseren dat hier al dan niet aan bijdraagt?;
• Deep Democracy – Deep Democracy is een methodiek, goed beschreven door Jitske Kramer, die je als leider in kunt zetten om ervoor zorgen dat alle stemmen, ook de stille, actief worden uitgenodigd om hun inbreng te leveren en aan het woord komen. Zo kan ook de wijsheid van de minderheid kan worden meegenomen bij het te nemen besluit en is de kans zo groot mogelijk dat alle betrokkenen ook daadwerkelijk loyaal zullen zijn aan het genomen besluit. Zo kun je als leider vervolgens:
• Decideren en Delegeren met Draagvlak;
• Daderschap – In hoeverre sta je als leider bewust stil bij de pijn die jij of jullie als collectief bewerkstelligen met de besluiten die jullie nemen? In hoeverre neem jij als professional of leider je verantwoordelijkheid voor pijn die je voorgangers in het verleden veroorzaakt hebben door ‘Vergangenheidsbeaufarbeitung’ en ‘Vergangenheids-bewältigung’? En in hoeverre neem je jouw verantwoordelijkheid voor pijn die je nu én in de toekomst veroorzaakt?
• Doen & Delen – Zodra alle bovenstaande stappen gericht zijn doorlopen kunnen we overgaan tot actie. Zodra we acties ondernemen, en hierop geregeld reflecteren, merken we of genomen besluiten uitvoerbaar en Doeltreffend zijn. En of ze in de daadwerkelijke uitvoering bijdragen aan het bereiken van het beoogde doel of dat moet er worden bijgesteld. Welke patronen worden in het doen zichtbaar? Delen we onze bevindingen, leerpunten en successen voldoende? Draagt het doen bij aan de veiligheid, het welzijn, de heelheid, vitaliteit, veerkracht en verbondenheid van alles wat op aarde leeft, groeit en aanwezig is (holos)?
• Dignitas – In hoeverre voel ik mij als leider fit, vitaal en veerkrachtig? Laat ik zoveel mogelijk verlangens in vervulling gaan? Laat je je naasten hoog, vrolijk en vrij vliegen? Gedraag ik me me verantwoordelijk, vertrouwensvol, voorspelbaar en voorbeeldig? Stimuleer ik mijn naasten en collega’s om dat ook te doen? Lees vooral ook het boek over de vergeten Deugd Discretie van de Vlaamse filosoof Peter Venmans
• Deep Learning – In hoeverre draagt mijn/ons Doen bij aan het verdiepen, verrijken, verduurzamen en vernieuwen van voortreffelijke vakmanschap? En in het verlengde daarvan: aan de vooruitgang van onze samenleving als geheel?
• Deep Tech – welke echte innovatieve technologie willen we ontwikkelen? Of op welke ontwikkelingen moeten we alert zijn?
• Deep (Developmental) State (Demos) – In hoeverre zijn wij een ‘ondernemende staat’ die dingen doet die momenteel (nog) niet worden gedaan? Denk aan: radicale, visionaire en soms risicovolle investeringen in fundamenteel onderzoek? Of aan (infrastructurele bouw)projecten voor de hele lange termijn? In hoeverre geven wij als staat ‘Dynamische Duwtjes’ of ‘duwen we hard’ om dingen voor elkaar te krijgen die er anders niet zouden zijn? Welke effecten heeft dit op in- en uitsluiting van argumenten, mensen, vitaliteit, biodiversiteit, gezondheid, kapitaal? Welke consequenties hebben onze besluiten voor de manier waarop wij collectief leren, organiseren en onze politieke instituties vormgeven? Welke invloed hebben onze besluiten op de liefdevolheid, vreugdevolheid, stabiliteit, duurzaamheid en vreedzaamheid van onze manier van samenleven? In hoeverre dragen onze collectieve besluiten bij aan het (samen) vormgeven van een nieuw verhaal? Een Positief Toekomst Perspectief voor onze beschaving als geheel?