Semantisch luisteren – Woorden doen ertoe

Semantisch luisteren – Goed luisteren vraagt om linguïstische lenigheid en relativiteit, stelde Mohammed El Arrag in ons interview over de-escalerend luisteren. Liefdevolle Leiders luisteren naar de gelaagdheid van verhalen, de kernbegrippen (keynotes) daarin en de hermeneutiek: de betekenis van de gekozen woorden.

door Petra Hiemstra, 14 augustus 2024

Semantisch luisteren – wat is dat?

“Semantisch” is afgeleid van het Griekse woord “semantikos” -wat “betekenisvol” betekent. In de taalkunde verwijst semantiek het naar de studie van betekenis in taal, inclusief hoe we woorden en zinnen betekenis overbrengen….

Mohammed zegt daarover: “Het heeft me heel veel tijd en inzet gekost om me de Nederlandse taal eigen maken. Daar had ik in het begin echt al mijn hersencapaciteit voor nodig. En hoe meer hersencapaciteit je nodig hebt voor het spreken en verwerken van taal zelf, hoe minder ruimte er in je hoofd en lijf overblijft voor het opmerken van de nuances in de onderliggende boodschap die de ander uitstraalt en die écht belangrijk zijn om op te merken voor een goed begrip.

Een taal is technisch wel te leren. Wat echter lastiger is, is om te leren hoe iemands moedertaal van invloed is op hoe hij de wereld ziet. De Duitse taalwetenschapper Wilhelm von Humboldt zag taal als de ‘Ziel der Natie’. Dat vind
ik mooi uitgedrukt. De Amerikaanse taalkundigen Edward Sapir en Benjamin Lee Whorf hebben Von Humboldts idee verder uitgewerkt en onderzoek gedaan naar linguïstische relativiteit. Zij onderzochten of de wijze waarop mensen denken, de wereld waarnemen en fenomenen classificeren causaal bepaald of beïnvloed wordt door hun taalsysteem.”

Taal bepaalt wat en hoe we waarnemen, denken en communiceren

Onze bewuste of onbewuste woordkeuze laat zien hoe we tegen ons leven, onze relaties, onze organisatie, onze omgeving, onze geschiedenis, onze politiek en onze cultuur aankijken. Taal bepaalt en vormt onze persoonlijke, organisatorische collectieve identiteit. De filosoof Martin Heidegger noemt taal ook ‘het huis van ons bestaan’. Immers alles wat bestaat proberen we in woorden te vatten, zodat het ervaarbaar wordt en we er houvast aan kunnen ontlenen.

Als we onduidelijke taal gebruiken, zijn onze boodschappen vaag. Dat maakt ons huis en onze organisaties wankel. Als we vriendelijke taal gebruiken, ervaren we ons huis als een warm thuis. Een plek waarin we waardig zijn, tot rust kunnen komen en op een prettige manier samen kunnen zijn. Het gebruik van ingewikkelde taal of vakjargon maakt dat we mensen bewust of onbewust buitensluiten.

Steeds zijn grootluisteraars en liefdevolle leiders alert op de vraag: wat doet het gesprokene met mij?
En omgekeerd: welke beweging(en) bewerkstelligen mijn energie en woorden ín de ander(en)?

Over hoe woorden kunnen werken, schreef de Amerikaanse dichteres Emily Dickinson dit prachtige gedicht:

A word is dead
when it is said,
some say.
I say it just
begins to live
that day.

Hoe meer mensen, en in het bijzonder bestuurders en politieke leiders, zich bewust zijn van de kracht, diepte en reikwijdte van hun woorden, hoe zorgvuldiger en bewuster zij gaan spreken. En hoe groter de impact van hun woorden op alles wat leeft, bloeit en aanwezig is op aarde.

Taal en nieuwe woorden vormen de kwaliteit van onze huidige en toekomstige tijd.

Meer lezen?

Lees het interview met Tjerk Bos over hoe hij een relatie en vriendschap opbouwt met de doof-blinde Dirk over volgend luisteren en plezier ervaren in het luisteren op de vierkante millimeter als je beperkt met gebaren kunt communiceren. En hoe verrassingen een impuls kunnen geven aan nieuwe taal tussen mensen, ook als die niet benoembaar is.

Willemijn Lambert vertelt in haar interview over haar werk als grafisch facilitator – “In mijn werk help ik mensen om tot de kern te komen op een visuele manier. Wat is de essentie van waar je zoveel woorden aan wijdt? En wat je mogelijk met jargon of moeilijke managementtaal probeert te verhullen? Als graphic facilitator luister ik secuur naar welke woorden precies gezegd worden. Soms heb ik die woorden terug te geven en te vragen: wat bedoel je hier mee?

Vaak word ik ingehuurd om samen een goed product of dienst neer te zetten of te ontwikkelen. Juist het in beelden vatten van wensen of woorden, maakt zaken concreet. Als je jouw wens of probleem mag verbeelden in een plaatje of een icoontje, hoe ziet dat er dan uit? Flexibiliteit is bijvoorbeeld een groot begrip. Via plaatjes kan ieder zijn of haar beeld van zo’n begrip geven en kan de discussie geleid worden naar de overeenkomstige patronen en de betekenis daarvan. Een visuele samenvatting of weerspiegeling maakt ook dat mensen het gezegde en uitgewerkte beter kunnen onthouden. Een plaatje maakt letterlijk een indruk op je brein, want het maakt inzichtelijk welke verbindingen er besproken en gelegd zijn.”

En soms zijn woorden ook overbodig. Dymphi Peeters vertelt in haar interview over intuïtief luisteren & samenspel