Hoe tijd een rol speelt in een coachgesprek I Boekbespreking De Tijdgids

Hoe tijd een rol speelt in een coachgesprek I Boekbespreking De tijdgids – Als coach ben ik eindeloos nieuwsgierig naar alle facetten die het coachgesprek en het coachproces beïnvloeden. In De Tijdgids onderzoekt Joris Brenninkmeijer de verschillende manieren waarop tijd betekenis heeft in het coachgesprek. Als coach werk je immers bewust of onbewust met allerlei verschillende tijdsaspecten. Denk bijvoorbeeld aan de kloktijd, de ervaren tijd of gelijktijdigheid van gebeurtenissen.

Het tijdsverloop van het gesprek doet er toe. Ook het tempo of de timing van een vraag of opmerking kunnen van invloed zijn op de versnelling of juist vertraging in het traject dat je als coach doorloopt met je coachee. Tenslotte kan er ook in de ’tussentijd’ – de tijd tussen coachgesprekken in – een hoop gebeuren.

Ik heb genoten van het lezen van dit boeiende boek en vat hieronder de -voor mij- belangrijkste inzichten voor je samen.

door Petra Hiemstra, 16 decmeber 2023

De betekenis van tijd in een coachgesprek

Joris: “Tijd helpt ons in het daelijke leven onze ervaringen in het hier-en-nu te verbinden met herinneringen in het verleden en met verlangens en verwachtingen over onze toekomst. Gebeurtenissen ordenen we in een volgorde met een begin, midden en eind: we plaatsen ze op een tijdlijn van verleden naar heden naar toekomst in een betekenisvolle relatie tot elkaar. Op die manier organiseren we onze ervaringen, of het nu gaat over een coachgesprek, de tijdlijn van een project waaraan we werken of de belangrijke momenten in ons leven. Uiteindelijk vormt dit alles samen het verhaal van wie we zijn. Tijd, ervaring, herinnering, verwachting, identiteit; als de band daartussen verbroken is, zijn we verloren.”

Tijdreizen – we doen het allemaal

Joris: “Het valt nauwelijks te overschatten hoe belangrijk tijdreizen is. Het helpt ons om ervaringen te ordenen, betekenis te geven en koers en richting te bepalen. We ontlenen er in belangrijke mate onze oriëntatie en ons houvast aan. Onze geestelijke gezondheid hangt af van ons vermogen om innerlijk door de tijd te bewegen. Wie geen toekomst meer voor zich ziet, raakt in een depressie. Dementie is een proces waarbij geleidelijk je blik op verleden vervaagt en uiteindelijk verdwijnt. Trauma en rauw kunnen zorgen voor een vernauwde blik. De tijd raakt als het ware gestold en het lukt niet meer goed om voor- of achteruit te kijken. Wie niet meer kan tijdreizen, raakt gevangen in het nu.”

Trage vragen hebben baat bij trage tijd

Joris: “Trage vragen zijn vragen die tijd nodig hebben om het antwoord te laten rijpen. Als coach schep je een ‘heilige tijd’ waarin de coachee zich in alle rust kan bezig houden met zijn eigen ervaringen, gedachten en gevoelens. Allerlei alledaagse zaken en praktische zorgen mogen voor de duur van het gesprek even naar de achtergrond verdwijnen. Dan ontstaat er tijd voor reflectie, om op verhaal te komen, onder ogen te zien, na te denken, zaken te heroverwegen, voor een afronding of een nieuwe begin.”

Een tijdvraag: ben je monochroon of polychroon?

“Monochroon: je deelt je tijd volgens de klok in, werkt snel, gefocust, stipt en efficiënt. Valkuilen: fixatie op tijd, te snel willen, geen oog voor belemmeringen, je neemt te weinig tijd om je in te leven in de ander.
Polychroon: je richt je op wat zich voordoet, doet veel gelijktijdig, bent mens- en relatiegericht, je richt je op behoeftes. Valkuilen: het kost je moeite om realistische tijdsinschattingen te maken, bent gemakkelijk af te leiden, afspraken beginnen te laat of lopen uit.”

Welke soorten tijd zijn er in een coachgesprek?

Joris: “Ieder coachgesprek kent een eigen ritme. Net als het ritme van een muziekstuk klinkt het door, van het eerste contact tot het eerste gesprek en van een vraag verkennen tot afronden en het vertrek. Er zijn snelle ritmes en langzame, er zijn soepele en haperende ritmes en een enkele keer slaat het ritme op hol of dooft het uit. Alles in het gesprek voltrekt zich langs zich herhalende lijnen – met steeds weer kleine variaties. In mijn boek vertel ik over verschillende soorten tijd die in het coachgesprek aanwezig zijn:

• Narratieve tijd – welk verhaal vertel je over jezelf, je leven, je werk, je identiteit?
• Kloktijd (lineair) – hoe wil je de tijd benutten? Wat wil je doen, wanneer, hoe vaak?
• Terugkerende tijd (cyclisch) – wat herhaalt zich? Welke patronen neem je waar?
• Ervaringstijd (mentaal) – wat betekent deze ervaring voor je?
• Fysiologische tijd (fysiek) – wat zegt je lichaam?
• Transitietijd (proces) – in welk proces zit je – tussen het oude en het nieuwe?
• Toeval tijd (moment – serendipiteit) – wat heb je bij verrassing over jezelf ontdekt?
• De huidige tijd – hoe werkt de huidige tijd en tijdsgeest door op je en hoe verhoud je je daartoe?

Inzicht in cyclische processen helpt

Joris: Veel van wat in een coachtraject gebeurt, valt te bezien als een cirkel of cyclus. Denk bijvoorbeeld aan de transitiecirkel van Kohlrieser die bestaat uit: contact maken, hechten, intimiteit delen, afscheid nemen/verliezen, rouwen en betekenis geven. Soms voltrekt het leerproces van de coachees zich als een opgaande spiraal. Als de coachee een paar geslaagde stappen zet, smaakt het succes vaak zo goed dat het opwaartse effect steeds wordt versterkt. Het omgekeerde kan ook gebeuren. Dan komt de coachee in aan onverwachte tegenslag of mislukking in een neerwaartse spiraal terecht. Ook zijn er cirkels van stagnatie, wanneer iemand gedreven bezig is, maar een tijdje niet veel verder lijkt te komen en in kringetjes draait. Ten slotte zijn er cirkels vol ogenschijnlijke chaos, waarin iemand grillig alle kanten op gaat, zonder dat er een duidelijke richting valt te ontwaren. De waarde van het cyclische perspectief is dat het je ogen opent voor het grillige karakter van gebeurtenissen en processen. Veel van wat er gebeurt in coaching is helemaal niet zo planbaar of voorspelbaar en valt buiten je directe invloed als coach.”

Timing is alles …

Joris: “Coachen is een bezigheid waarin het leerproces van de coachee het allerbelangrijkst is. Goed timen heeft dus een sterk verband met je vermogen als coach om aan te voelen wat aan dat leerproces bijdraagt. Dat maakt timing in een coachgesprek op het eerste oog tot een sterk gevoelsmatige en intuïtieve onderneming. Je schat als coach het effect in van wat je wilt gaan doen of zeggen. Absolute zekerheid of dat ook het beoogde effect zal hebben, is er niet. Het kan zijn dat je timing er naast zit. Wat je zegt komt te vroeg en de ander kan er niets mee. Of je suggestie of idee komt te laat: de ander geeft aan dat hij dat al lang heeft gedaan. Timing is een oefening in omgaan met onzekerheid, net zoals coachen dat in feite ook is. In de basis gaat het juiste proces altijd boven het juiste moment. Streef niet naar perfecte timing, die bestaat niet. Probeer af en toe en wees niet te beducht voor een verkeerd getimede opmerking of vraag. Dat zal de spontaniteit van het gesprek ten goede komen. Je kunt als coach altijd reflecteren op je eigen timing. Ook een (iets) dikkere huid kweken kan helpen, zodat je ongemak iets makkelijker kunt verdragen.

Verder zijn er 4 vuistregels die waardevol zijn voor ieder (coach)gesprek:

1. Sluit qua toon, tempo en ritme aan bij je gesprekspartner – uit onderzoek blijkt dat we de emotionele verbondenheid van onze gesprekpartner hoger inschatten als deze aansluit bij ons eigen ritme;
2. Weeg af wat de werkrelatie tussen jou en de coachee kan dragen – als je te vroeg een kritische spiegel voorhoudt of emotioneel spannende vragen stelt, kan dit jullie contact onder druk zetten;
3. Durf twijfel te laten bestaan – vind de balans tussen exploreren en naar oplossingen zoeken – exploreer zo lang als nodig is en durf – indien nodig- de spanning in de kamer te laten en te houden;
4. Wees je bewust van de fase van het veranderingsproces waarin je coachee zich bevindt en stem daarop af – Deze fasen zijn: Wil ik het anders? Wil ik het écht anders? Kan ik veranderen? Wat levert verandering me op? Wat ga ik doen? Hoe kan ik me nieuw gedrag eigen maken en dit versterken?

Over de kunst van het vertragen versus de kunst van het versnellen

Joris: “Als coach kun je gesprekken (subtiel) vertragen door samen te vatten, door te vragen, het gesprek even terug te spoelen en te exploreren of juist door de ander te vragen om te reflecteren. Je kunt vertragen door stiltes te laten vallen. Door je spreektempo te verlagen. Of door simpelweg te benoemen: ‘dit gaat me te snel’ en de coachee te vragen te verduidelijken wat hij bedoelde. Soms kan een coachvraag zich er ook goed voor lenen om er snel vanuit meerdere invalshoeken naar te kijken. Dan kun je subtiel of juist in goed overleg je spreektempo opvoeren en checken wat dat doet in het gesprek. Of je kunt bijvoorbeeld een kort brainstorm-moment inlassen om de creativiteit te verhogen of om samen te verzinnen hoe het anders kan. Tenslotte wil ik opmerken dat een gezond leeft-empo voor iedereen anders is, maar  voor de meeste mensen wel bestaat uit: slaaptijd, tijd waarin je fysiek actief bent (b.v. door te sporten/bewegen), focustijd, reflectietijd, stilstand tijd, speeltijd en verbinding tijd – als je als coach aan al deze facetten de gepaste aandacht besteedt, kun je anderen uitgerust en geïnspireerd begeleiden op hun weg door het landschap van de tijd.”

Winnaars 5 exemplaren De Tijdreis  

In onze nieuwsbrief van december 2023 hebben we 5 exemplaren van De Tijdreis verloot. De gelukkige winnaars zijn: A. Laheij, C. Pouw, D. van Vark-Beun, A. Roben en Jos Mevis. Van harte gefeliciteerd. Het boek komt z.s.m. naar jullie toe!

Uiteraard kun je dit boek ook direct bestellen bij uitgeverij Boom, bij je lokale boekhandel, bij bol.com of bij managementboek.nl