Familiezaken in opvolging – Hoe voorkom je dat de BOM barst?

Als eigenaar en bestuurder van een familiebedrijf komt er een moment dat je aan opvolging en overdracht moet denken. Dat kan voor alle betrokken partijen een heel spannend proces zijn. Met het  tijdig op tafel leggen van het vraagstuk ‘opvolging’ voorkom je dat ‘de bom barst’, stellen Liane en Carola de Ruijter in hun boek ‘Familiezaken in opvolging’. Eind 2020 brachten zij dit boek uit – onder het vrolijke motto: ‘failing to prepare is preparing to fail’. In dit artikel lees je een korte samenvatting.

boekbespreking door Petra Hiemstra, 8 maart 2021

Kan en wil ik mijn (familie)bedrijf overdragen en zo ja, hoe doe ik dat?

Liane en Carola stellen: ieder (familie)bedrijf dat is opgebouwd en uitgebouwd, moet ooit een keer geliquideerd, overgedragen of verkocht worden. De meeste ondernemers willen graag eeuwig voortleven en zijn liever bezig met de dagelijkse praktijk, dan dat zij tijd en energie besteden aan de (toekomstige) overdracht. Bezig zijn met het bedrijf geeft immers voldoening, status, identiteit, zingeving, financiële afhankelijkheid en het gevoel onmisbaar te zijn. Ze schuiven het voor zich uit. Maar ooit komt die dag toch ineens heel dichtbij. Als het moment daar is, gaat het voor ‘overdragers’ over 5 vragen:

1. Waarom is overdragen lastig?
2. Zijn mijn kinderen geschikt om aan over te dragen?
3. Blijft het goed gaan tussen mijn kinderen?
4. Hoe begin ik met opvolging?
5. Hoe bouw ik goed af?

Familiezaken – Wat maakt goed overdragen zo lastig?

Slechts 30% van de opvolging van de eerste naar de tweede generatie verloopt succesvol, zo heeft het Centre for Familybusinesses van de Erasmus Universiteit uitgezocht. Na de tweede opvolging staat nog maar 13% van de familieondernemingen overeind en slechts 3% overleeft het aantreden van de 4e generatie. Carola en Lianne: “Falen in opvolging komt voor een groot deel door problemen in de relatie tussen familieleden. Voor een succesvolle overdracht is alleen kennis van geld en ondernemingsstructuren niet voldoende. Het is ook belangrijk om oog en oor te ontwikkelen voor de ‘zachtere’ kant van opvolging: emoties, communicatiestijlen en de zaken die vaak onder water liggen, zoals botsende belangen en taboes, of ingesleten en niet meer helpende overtuigingen, gewoontes en gebruiken. Daarnaar kunnen luisteren, dat zal jou als grootluisteraar niet verbazen, kan buitengewoon lastig zijn. Het advies dat wij geven is: ga het aan en rond het af! Beter even korte pijn accepteren dan lang verdriet hebben! Pas als emoties op een prettige en veilige manier geuit mogen worden, en alle betrokkenen zich oprecht en helemaal gehoord voelen, kunnen emoties wegvloeien en zijn ze geen ‘bom’ meer die op een onbewaakt moment tot ontploffing kan komen. Wij zien vaak: zoals het de familie vergaat, zo vergaat het ook het familiebedrijf. In goed functionerende familiebedrijven zien we oprechte betrokkenheid bij elkaar. Familieleden zijn bereid elkaar te helpen, er zijn levendige discussies, er worden initiatieven genomen en er wordt draagvlak gecreëerd voor uitvoering.

Familiezaken – Vertrekstijlen van ondernemers

Jeffrey Sonnenfeld en Padraic Spence deden in 2005 onderzoek naar het succes van ‘ondernemende afbouwers en overdragers’ en destilleerden 4 vertrekstijlen, die te maken hebben met macht en misbaarheid:

1. De monarch – vindt het moeilijk, zo niet onmogelijk om het bedrijf te verlaten. Zij kunnen zich geen toekomst zonder het bedrijf voorstellen;
2. De generaal – verlaat met tegenzin het bedrijf, bijvoorbeeld vanwege ziekte, en keert terug zodra dat kan. Zet geen heldere organisatiestructuur neer;
3. De ambassadeur – regelt zijn/haar overdracht op tijd. Zij helpen de nieuwe generatie in het zadel en zijn desgewenst beschikbaar als adviseur vanaf de zijlijn;
4. De bestuurder – verlaat het bedrijf in stijl. Zij dragen het bedrijf goed en gedegen over. Laten het vervolgens volledig los en gaan zich richten op andere vervullende activiteiten.

Liane en Carola, gekscherend: “Wanneer je het bedrijf kunt loslaten, is het beter dat je nog aanwezig bent. Als je niet kunt loslaten, is het beter dat je weg bent”.

Familiezaken – Ben ik geschikt als opvolger van ons familiebedrijf?

Potentiële opvolgers kunnen zichzelf 6 vragen stellen om voor zichzelf te bepalen of een overdracht van het familiebedrijf succesvol kan verlopen:

1. Kun je erkenning geven aan de opbouwer van het bedrijf voor diens verdienste, zodat je het hem/haar makkelijker maakt om vanuit vertrouwen los te laten en over te dragen?
2. Heb je een eigen visie op de toekomst van het bedrijf?
3. Ben je bereid om je plek in te nemen, helderheid te verschaffen over ‘wie doet wat en wie is waarvoor verantwoordelijk’ en uit je comfortzone te stappen?
4. Weet je wat jouw kwaliteiten zijn en die van je familieleden? Voorkom je het creëren van ‘manusje-van-alles-rol(len)‘ waarin vrijwel niemand kan excelleren?
5. Sta je open voor feedback en ben je bereid te luisteren naar feedforward van medewerkers, klanten, opdrachtgevers, familieleden en externe adviseurs?
6. Ben je in staat om een cultuur van verantwoordelijkheid openheid, betrokkenheid, verantwoordelijkheid en resultaat te creëren en een sterk team te bouwen?

Verdere kijktips

The 4 phases of retirement | Dr. Riley Moynes | TEDxSurrey – YouTube

Familiezaken in opvolging – Hoe voorkom je dat de BOM barst? Je kunt voor 29,95 Euro jouw exemplaar bestellen. 

Dit boek is een aanrader voor iedere ondernemer die op tijd met zijn/haar opvolging aan de slag wil. En voor kinderen of opvolgers van ondernemers! Bestel je exemplaar graag bij je lokale boekhandel. Direct bestellen bij bol.com of managementboek.nl kan natuurlijk ook!

Op de website van Familiezaken kun je gratis de vijf valkuilen bij opvolging downloaden. Ook stellen de schrijfsters gratis een e-book met 10 tips voor het optimaal (onder)houden van de relaties met je familieleden ter beschikking.