Het Lichaam als Lemniscaat – Interview met Ilse van Haastrecht

Luisteren naar de werking en expressie van je lichaam – Op het moment dat ik als danser meer ging luisteren naar mijn lichaam als totaal, speelden mijn spieren, die ik eerst vanuit wilskracht aanstuurde, ineens een hele andere rol. Het werden veel meer geleiders van expressie en interactievormen. Ook nu kunnen mijn spieren nog steeds stevige begeleiders zijn van kracht, maar komt die kracht vanuit een totaliteit. Als ik vanuit mijn lichaam zelf dans, ben ik minder gericht op hoe de ander het zal zien of ervaren. Daardoor ontstaat er meer ruimte.

“Als klein meisje danste ik veel. Ik zat op kinderballet en dat vond ik ontzettend leuk. Het podium trok me. De aandacht en de spanning van het optreden. Het is leuk om te ervaren dat je iets goed kan. Dansen gaf me een bepaalde mate van controle over mijn lichaam. Wat, zo realiseer ik me nu, eigenlijk het tegenovergestelde is van luisteren. Als klassiek geschoold danseres wil je controle hebben over hoe je bewegingen eruit zien, hoe ze overkomen op je publiek, hoe je bewegingen ‘gelezen’ worden. Dat zorgt voor een hyperbewustzijn van elke lijn in je lichaam: de manier waarop je je hoofd draait, net de zijkant op, de manier waarop je je handen bij elkaar houdt of juist spreidt. Niets ontgaat je. Ik heb 10 jaar op de academie gezeten. Constant leerde ik mijn lichaam controleren via de spiegel. Als professioneel danser leer je hoe je vorm geeft aan een bepaalde esthetiek, een bepaalde stijl, voer je een bepaalde serie van gechoreografeerde passen uit. Dat bracht me een enorme wilskracht, in mijn spieren. Ik legde hen immers letterlijk mijn ‘wil’ op: je kunt je spieren van alles leren.”

Ilse van Haastrecht (1985) studeerde klassiek ballet en moderne dans. Daarna specialiseerde zij zich in anatomie en beweging (Axis Syllabus), improvisatie danskunst en Spiral Dynamics. Momenteel werkt zij als host bij Ecstatic Dance en faciliteert ze workshops op het gebied van anatomie, beweging en improvisatie dans. Ook werkt Ilse als individueel begeleider van kinderen met autisme en heeft ze de master Dans Therapie in 2021 afgerond.

Door Petra Hiemstra, 24 juli 2017 – Dit interview maakt deel uit van een serie van 12 portretten van hoogvliegers uit ons eigen netwerk die ik interview over hun visie op luisteren en liefdevol leiderschap vanuit hun professie.

Leermeesters leerden me luisteren

“Het luisterende aspect van de dans heb ik na de academie geleerd. Mijn leraren Dylan Newcomb (VS), Frey Faust (VS/DU) en Julyen Hamilton (GB) hebben me meer geleerd over energie, de werking van het menselijk lichaam en kracht van verbeelding en archetypen in de dans.

Nu is luisteren het grootste gedeelte van mijn werk. In de improvisatie danskunst gaat het daarbij om afstemmen van mijn lijf op de ruimte, op andere dansers, op het publiek, in relatie tot het potentieel: wat kan er ontstaan? Hoe kan de ‘bedoeling’ zich doen ontvouwen? In mijn improvisatielessen deel ik oefeningen met cursisten die hen leert ervaren hoe zij beter naar hun expressieve lichaam kunnen luisteren, naar wat het wil zeggen en uitdrukken.

Deze vorm van lichaamsgericht luisteren gaat minder over iemands idee van een beweging. Ik wil mensen verleiden om het idee van de beweging los te laten en mee te gaan op hoe het lijf echt wil bewegen. Deze manier van dansen zorgt ervoor dat de danser geraakt kan worden door wat hij maakt. Dat geraakt zijn, krijgt vorm in de bewegingen zelf en in de beroering van hemzelf, zijn danspartners en zijn publiek. Dan wordt er een grotere mate van expressiviteit zichtbaar en voelbaar. Het publiek zou dat kunnen omschrijven als authentiek. De toeschouwer ervaart dat de danser het binnenste van zichzelf durft te tonen.”

Als ik luisterend dans, zeg ik ja tegen wat er zich wil ontvouwen

“Als ik dans luisterend naar en vanuit mijn lichaam, zeg ik als het ware ja zeg tegen wat er toch al wil gebeuren. Dat kost (veel) minder energie en doet tegelijkertijd meer energie stromen: in mijn eigen lijf, in het stuk dat ik aan het dansen ben én tussen de mensen met wie ik me omring. Omdat ik iets toevoeg wat er al leeft in mij.”

Luisteren naar de werking van het lichaam

“Als je je eigen lichaam gaat grootluisteren, zoals jij dat noemt, dan kom je als danser onder andere uit bij het de anatomie en de biomechanica van het lichaam. Mijn leermeester Frey Faust heeft me geleerd hoe gewrichten, spieren, pezen en zenuwen samenwerken en hoe zij elkaar in het geheel beïnvloeden, alles hangt met elkaar samen. Neem het relatief kleine oppervlakte van een voet bijvoorbeeld: een voet heeft een binnen en buitenkant, 26 botjes, veel pezen en spieren die samen werken om de kracht en het gewicht van het lichaam te dragen en om te gaan met de frictie van de vloer. Het heeft een voor- en achterkant, met andere fases in de afwikkeling van het gewicht. In één wandelstap zit een wereld van bewegende bogen, lijnen en trekkracht verborgen.

Door meer te leren over de structuren van het lichaam en de verschillende materialen zoals skelet versus bloed, bindweefsel versus spiermassa, door de natuur en karakteristieken daarvan te kennen, leerde ik beter snappen hoe ik als danser efficiënt kan omgaan met mijn lichaam. Deze kennis en inzichten maken dat ik mijn studenten en andere mensen met wie ik werk, op een veelzijdige en veiligere manier kan begeleiden. Het feit dat ik nu vanuit meer invalshoeken kan kijken naar de werking en betekenis van het skelet, het bindweefsel, onze zintuigen etc, zorgt voor een rijk palet, zowel in mijn eigen uitvoerende dans als in het faciliteren van processen met anderen.

Op het moment dat ik als danser meer ging luisteren naar mijn lichaam als totaal, speelden mijn spieren, die ik eerst vanuit wilskracht aanstuurde, ineens een hele andere rol. Het werden veel meer geleiders van expressie en interactievormen. Ook nu kunnen mijn spieren nog steeds stevige begeleiders zijn van kracht, maar komt die kracht vanuit een totaliteit. Als ik vanuit mijn lichaam zelf dans, ben ik minder gericht op hoe de ander het zal zien of ervaren. Daardoor ontstaat er meer ruimte. Ook als improvisatie danser wil ik natuurlijk nog steeds dat mijn publiek mij kan volgen. De danstaal die ik spreek is echter anders geworden.

Vakliteratuur waar ik me op het moment mee voedt is het boek ‘The Wisdom of the Body Moving’ van Linda Hartley, een van de pioniers van Body Mind Centering. Zij heeft oefeningen ontwikkeld, waarmee therapeuten en docenten mensen kunnen helpen contact te maken met verschillende lichaamssystemen door middel van beweging en aanraking. Je kunt dan denken aan het weer in balans brengen van het hormoonsysteem, het orgaansysteem, het zenuwstelsel. Ook worden ontwikkelingspatronen van bewegingen van het opgroeiende kind beschreven. Dit is zeer informatief voor mijn werk met kinderen met autisme.

Verder zou ik ook meer willen lezen en leren over het werken met bijvoorbeeld wilde paarden. Zij staan bekend om hun sterk ontwikkelde intuïtieve vermogens. Ik ben nieuwsgierig naar wat we kunnen leren van hen en de mens-dierlijke samenwerking?”

Luisteren naar de kracht van de verbeelding

“Behalve leren luisteren naar mijn lijf, heb ik ook meer leren luisteren naar de kracht van de verbeelding. Verbeelding hebben we allemaal, er zijn zoveel letterlijke en archetypische beelden die vanuit de wereld naar ons toekomen en ons energiesysteem beïnvloeden. Denk aan de mythische verhalen die we eigenlijk allemaal kennen, ook al hebben we ze niet gelezen. In talloze verhalen vindt je de koning op de troon, de moeder bij haar kind, de rol van de held, rol van de schaduw. Dit zijn allemaal archetypen die we in de dans tot leven kunnen brengen, die ons iets kunnen spiegelen wanneer we ze als een deel van onszelf ervaren.”

Magische momenten in het werken met kinderen met autisme

“Op dit moment werk ik als individueel begeleider van kinderen met autisme. Ik word gevraagd om hen te helpen om door middel van de dans die uit henzelf komt, hen beter te verbinden met zichzelf en hun doelen. Ik word heel blij van de kinderen met wie werk. Zij nodigen me uit om in het nu met hen te verblijven. Luisteren naar deze kinderen gaat over het oppikken van elk signaal dat zij uitzenden. Of dat nu is waar ze naar kijken, hoe ze op geluid reageren, wat ze aanraken. Alles is een opening voor mij om contact te maken. Vaak helpt het al als ik hetzelfde ga doen als het kind. Als er een opening is, dan kun je een kind iets nieuws aanreiken. Het bijzondere is dat contact met kinderen met een autisme niet vanzelfsprekend is. Echter, als ze zich veilig voelen, als ze zich gezien, erkend en gehoord voelen, is er veel mogelijk. Een voor mij magisch moment was bijvoorbeeld, dat ik van een meisje met wie ik werk, een direct antwoord kreeg. Normaliter komen haar antwoorden via een omweg. Deze keer was ze in staat om direct te zeggen: nee! Het zijn de kleine momenten waarop ik contact met hen maak op een manier die sociaal en maatschappelijk gezien geaccepteerd zou worden, dat ik een intens geluksgevoel ervaar. Omdat zo’n klein moment voor dit kind, hopelijk een stap op weg betekent naar contact met anderen. Als zich zo’n ‘poort moment’ voordoet, ontroert me dat zeer.”

De ‘thinking body’ – het lichaam als Lemniscaat

“Op een maatschappelijk niveau, wil ik een bijdrage leveren aan het ‘terug claimen’ van het lijf. Na de verlichting was het vooral ‘brains first’. Nu voel ik in de maatschappij steeds meer ruimte om daar het ‘hart’ en de ‘buik’ bij te betrekken. Het liefst zou ik hoofd, hart en buik willen verbinden als een lemniscaat, waar het middelpunt het hart is.”

I had never truly comprehended that it was possible to live though your body
and not make any of these hideous dichotomies after all! (…)
I Shall involve myself wholly … everything matters!

Susan Sontag, dagboekaantekening van 23 mei 1949

“In feite is de tweedeling tussen ‘mind’ en ‘body’ een illusie. Kijk maar naar hoe we steeds meer leren over het brein en hoe dat onlosmakelijk verbonden is met en overloopt in processen in de rest van het lichaam. Mabel Todd schreef daar al over in 1930 in de klassieker: The thinking body. Ik ben in mijn werk constant bezig mezelf en mensen te her-inneren aan de kracht van het lichaam en hoe het dansend lijf effect heeft op onze hele zijn. Een heel mooi boek wat recent is verschenen heet ‘De Herontdekking van het lichaam’. Aan de hand van haar burn-out beschrijft schrijfster Bregje Hofstede op poëtische wijze en vanuit filosofisch perspectief hoe het komt dat wij in Nederland vooral zo vanuit ons hoofd leven.

Wat mij sterkt in mijn missie is de erkenning die ik mag ontvangen van en het contact dat ik heb met mijn leerlingen. Ik merk hoezeer de handreikingen die ik doe, denk aan bijvoorbeeld de dansimprovisatie oefeningen, evolution dance en ‘powerposing’, ervoor zorgt dat zij hun lichaam koesteren, dat zij weer in verbinding komen met hun kracht en potentie. Dat zij PLEZIER halen uit hun lichaam en in het contact met elkaar. Amy Cuddy heeft over powerposing en lichaamstaal een prachtige en veelbekeken Tedtalk gegeven. Mijn leermeesters helpen mij door me tijdig te spiegelen met feedback en inspiratie. Zodat ook ik voldoende tijd neem om te blijven luisteren naar mijn lichaam, wat het me zegt en wat het vraagt.”

Evolution Dance

“Evolution Dance is een uitnodiging om vanuit een meer cognitieve theorie in een meer somatische (soma = ‘van het lichaam’ in het Grieks) interpretatie te stappen. Gebaseerd op de ontwikkelingsfases beschreven in het model ‘Spiral Dynamics integral’ dansen we in Evolution Dance van meer ‘tribale’ of primitieve fases naar steeds meer complexe. De reis duurt zo ongeveer een uur, met 8 fases, en hierin maak je kennis met allerlei waardesystemen en kwaliteiten die we in de wereld om ons heen, of uit vroeger werelden, kennen. Door op verschillende soorten muziek te dansen en telkens andere sfeer/context in dans te beleven, leer je jezelf (en je omgeving) beter kennen. Het idee van de Evolution Dance is dat als je al deze fases en bijbehorende kwaliteiten wakker maakt in jezelf, je bewuster en steviger staat in complexe situaties. Je hebt dan dus de mogelijkheid om ingewikkelde vraagstukken vanuit een belichaamd perspectief te benaderen.”

Ruimte voor leegte en verlangzaming

“Als ik zelf te gestrest ben, als ik niet de moeite neem om een stapje terug te doen, te verlangzamen, dan heb ik minder contact met mijn lijf, dan vind ik het moeilijker om naar mezelf te luisteren en voor anderen. Ik moet mezelf regelmatig bewust uitnodigen om even ruimte te maken voor niets, voor iets meer leegte. Pas dan kan ik echt luisteren. Aanwezig zijn.

Ik vermoed dat als we collectief beter gaan luisteren naar ons lichaam, en als werkgevers hun werknemers daarbij een handje helpen, dat we preventief burn-outs en ook veel andere ziektes en ongelukken kunnen voorkomen. Als mensen werkelijk de ruimte voelen om te verlangzamen, kunnen ze echt contact maken met hun lichaam. Dan gaan ze niet alleen hun ‘innerlijk weten’ beter benutten, ze gaan ze waarschijnlijk ook minder snel hun grenzen over. Blije medewerkers die durven genieten van hun lijf, benutten hun energie efficiënter, kunnen beter waarnemen wat er op boven- en onderstromen speelt en hoe dit van betekenis is voor hun bedrijf of organisatie. Als ik meer zorg draag voor mezelf, dan ben ik ook beter in wat ik doe, ook op professioneel gebied.”

De magie van luisteren

“Voor mij doen mijn meest magische ‘luistermomenten’ zich voor als ik optreed, als ik samen val met wat ik doe, als ik me niet meer bewust ben dat ik luister en precies doe wat er gedaan moet worden. Dat voelt heel krachtig, voorbij mijn ego, als ik vanuit mijn zelf contact maak met een groter veld. Als ik in zo’n flow zit, hebben mijn ervaringen altijd te maken met het me bevinden in een grotere groep, en het samen ‘in dienst zijn van het grotere geheel’. Het gaat nooit om Ilse alleen.

Als je écht stil staat bij wat leeft of gebeurt in jezelf én in de ander, dan maakt dat waarlijk contact mogelijk waarin je je laat raken door de ander. Als je dit soort contact doortrekt op globaal niveau, dan betekent dat dat een liefdevol, luisterend leider menselijker keuzes en beleid zal maken.”

Liefdevol Leiderschap

Ik denk dat Liefdevol leiderschap gaat over nieuwe wegen durven bewandelen. Op mijn manier doe ik dat door mensen uit te nodigen en te inspireren hun hele lichaam als intelligent te omarmen. Doordat ik al mijn aandacht open naar de mens voor mij, de situatie of het stuk, voel ik dat ik de liefde die er in mij is, kan laten stromen. Dan wordt wat ik doe liefdevol.

Moeten met moed

“Ik denk dat een Liefdevol Leider ook iemand is, die gaat staan voor wat hij of zij te brengen heeft en die zich daar niet voor excuseert, maar juist uitdraagt wat er veranderen moet. Daar is moed voor nodig. Diegene ziet iets waarvan hij of zij de urgentie snapt. De liefde voor het grotere geheel maakt dat diegene niet anders kan dan die kant op bewegen, sturen, initiëren, enthousiasmeren.”

Als ik de komende 10 jaar premier (m/v) van Nederland zou zijn?

“Dan zou ik inzetten op:

• Meer geld naar onderwijs en leraren;
• Onderhoud van de natuur in Nederland en in het bijzonder in de stedelijke gebieden;
• Beleving van de natuur bij kinderen;
• Meer fysieke educatie voor kinderen en tieners;
• Basisinkomen invoeren”.

Welk nut heeft dansen voor de samenleving?

“Deze vraag wordt me regelmatig gesteld door mensen die ‘van binnen naar buiten dansen’ nog niet beleefd hebben. Ik hoop dat ik in dit interview woorden heb kunnen geven aan wat ik anders zo woordeloos beleef en doe. Tot slot wil ik daarom graag dit mooie gedicht delen ter inspiratie, die zo’n elegant en universeel antwoord geeft op deze vraag”:

Ballerina

Gebaar voor gebaar reikt
ze haar lichaam over aan haar dromen
en telkens wordt ze meer
dan ze al was en telkens reikt ze weer.

Herman de Coninck.
Uit “De lenige liefde – Een dag als geen ander”