Samenlevingen in balans – het kán wel. Op naar een samenleving ‘in matura’

Samenlevingen in balans – In haar boek, Samenlevingen in Balans, dat al in 2014 verscheen, geeft de schrijfster, bioloog, ecoloog en kunstenares Marja de Vries een buitengewoon boeiend overzicht van bewust levende, vreedzame, stabiele, egalitaire en florerende samenlevingen over de hele wereld, die leven (of leefden) in harmonie met de natuur. Zelden las ik een boek waarin zo frequent verwezen wordt naar boeiend werk van vrouwelijke wetenschappers, denkers, filosofes, helers en schrijvers.

Vanuit Haagse Hoogvliegers zetten we ons graag in voor deze samenlevingen ‘in matura’ – waarbij alle vormen van leven en in het bijzonder de relaties tussen ouders en hun kinderen goed ondersteund worden.

Met plezier vat ik hieronder enkele voor mij belangrijke inzichten samen, die hoop bieden voor de tijd die voor ons ligt én waarop ieder van ons invloed heeft door de keuzes die we maken.

boekbespreking door Petra Hiemstra, 30 november 2023

Samenlevingen in of uit balans – de verschillen

De Vries begint haar boek o.a. met de uitleg van de belangrijkste verschillen tussen samenlevingen die in balans leven en samenlevingen die uit balans zijn. In Samenlevingen In Balans leven mensen in overeenstemming met wie zij in essentie zijn, in harmonie met de natuur én in overeenstemming met de universele wetten die De Vries reeds beschreef in haar boek De hele olifant in beeld. In Samenlevingen Uit Balans leven mensen niet in harmonie met de universele wetten, de natuur en wie we in essentie als mens zijn.

In essentie vormen drie basisaspecten:
1. het wereldbeeld;
2. de staat van individueel en collectief bewustzijn, en;
3. de organisatiestructuur
samen het dynamische fundament van een complexe cultuur.

Het dominatormodel versus het partnerschapmodel

Of een samenleving of cultuur als geheel in- of uit balans is, kan ook beschreven worden aan de hand van het dominator- versus het partnerschapmodel, zoals dat verwoord en uitgedacht is door Riane Eisler in haar boek De Kelk en het zwaard. Eisler betoogt dat in afgelopen 5.000 jaar in vele samenlevingen vooral het dominator-model centraal stond. In dit model gaat het om hiërarchie en dominantie, waarbij mannen vrouwen overheersen. In dit model is rangschikken het belangrijkste organisatieprincipe, in een overwegend dualistisch, mechanisch wereldbeeld.

Daarvóór bestonden er echter ook rijke, creatieve en complexe samenlevingen die gekenmerkt werden door het partnerschap-model. In samenlevingen die het partnerschap-model centraal stellen, zijn juist zelforganisatie, gelijkwaardigheid tussen het mannelijke en vrouwelijke en verbinden de belangrijkste organisatieprincipes. Deze samenlevingen geven het samenleven vorm vanuit een holistisch, organisch wereldbeeld, waarin alles met elkaar verbonden is, en alles permanent al het andere beïnvloedt.

“Omdat het in een dominator-systeem moeilijk is om de basale menselijke behoefte vervuld te krijgen, inclusief onze behoefte om te voelen dat ons leven zin en betekenis heeft – is het voor veel mensen moeilijk om zich tevreden te voelen. Daarom worden hebzucht, het gevoel steeds meer materiële goederen nodig te hebben en status in feite gecreëerd door het dominator-systeem”, stelt Eisler. De Vries vult daarop aan: “Omdat we niet meer precies weten wat we missen, probeert ons ego deze honger te stillen met van alles, wat dan ook maar, met materiele goederen, roem, aanzien, erkenning, aandacht. Hierbij is genoeg echter nooit genoeg, want er is niets dat onze innerlijke wens om terug te keren naar de natuurlijke staat van balans en trouw te zijn aan de wensen van onze ziel, kan vervangen. Het resultaat is dat onze onverzadigbare behoefte steeds minder te maken heeft met het bevredigen van de behoefte aan materieel gemak en comfort, maar tenslotte leidt tot de behoefte aan controle over bezittingen en andere mensen. (…) Anderzijds is er de keuze voor het pad van de innerlijke reis door onze blik naar binnen te richten, de keuze om het spirituele pad op te gaan. In dit kader verwijst het begrip ‘spiritualiteit’ naar het streven om de verantwoordelijkheid op ons te nemen om een heel persoon te worden. Het is de keuze om ons te identificeren met wie we in essentie zijn en dat te doen wat nodig is om het trauma te helen en de dynamische balans tussen ons mannelijke, fysieke, sterfelijke zelf en ons vrouwelijke, niet-fysieke, onsterfelijke Zelf te herstellen, zodat we opnieuw in onze kracht kunnen gaan staan en uiteindelijk kunnen beschikken over een onbegrensd potentieel”.

Hoewel de samenlevingen die gebaseerd zijn op het partnerschap model volgend De Vries vrijwel altijd matrilineair, matristisch (met vrouwen in het centrum) of zelfs matriarchaal georganiseerd zijn, dragen zij de sociale gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen hoog in het vaandel en zorgt de afwezigheid van geweld tegen vrouwen en kinderen voor een opvallend psychologisch welbevinden (zoals o.a. beschreven door Peter A Levine in De tijger ontwaakt) en een streven naar een steeds hogere biologische diversiteit en culturele kwaliteit van leven, zoals Melissa K. Nelson betoogt in haar boek Origional Instructions – Indigenous Teachings for a Sustainable Future. De Vries: “Omdat binnen Samenlevingen in Balans het Leven centraal staat, vormt in deze samenlevingen de moeder-kindrelatie de sociale eenheid waaromheen de cultuur zich heeft ontwikkeld. Deze organisatiestructuur wordt beschouwd als de manier die het best de moeder-kind relatie en de zorg voor het Leven in het algemeen beschermd”.

Gynocratische samenlevingen

In haar boek The Sacred Hoop noemt Paula Gunn Allen samenlevingen in balans ‘gynocratische samenlevingen’ – naar het Griekse woord ‘gynè’, voor ‘vrouw’: “Gedurende de periode waarin de samenlevingen op het Amerikaanse continent grotendeels onaangeraakt door patriarchale onderdrukking bestonden, ontwikkelden ze uitgebreide gedachtesystemen die wetenschap, filosofie en bestuur betroffen, gebaseerd p de overtuiging van het centrale belang van vrouwelijke energieën, autonomie van individuen, samenwerking, menselijke waardigheid, menselijke vrijheid en egalitaire verdeling van status, goederen en diensten. Respect voor anderen, ontzag voor het leven en, als bijproduct, pacifisme als een manier van leven; het belang van verwantschapsbanden in de gebruikelijke ordening van sociale interactie; een gevoel van heiligheid en mysterie van het bestaan; balans en harmonie in aller relaties waren kenmerken van het leven van de inheemse confederaties en volken. en bij de samenlevingen die leefden volgens de meeste van deze principes was gynarchie (bestuur door vrouwen) eerder de norm dan de uitzondering. Deze systemen zijn tot op heden ongeëvenaard in welke hedendaagse industriële, agrarische of post industriële samenleving op aarde dan ook. Gynocratische samenlevingen worden bovendien gekenmerkt door wat zij noemt gynocratische waarden, omdat de vier kernaspecten hiervan: Goede Relaties, gelijkwaardigheid, harmonie met de natuur en spiritualiteit – volgens haar niet alleen onlosmakelijk met elkaar maar ook onlosmakelijk met vrouwen verbonden zijn. In deze samenlevingen begreep men, schrijft ze dat ‘zonder de kracht van vrouwen het volk niet zal leven, maar dat ze, met de kracht van vrouwen, zullen volharden en floreren.

Samenlevingen in balans worden gekenmerkt door Goede Relaties

De Vries: “De term Goede Relaties verwijst naar harmonieuze, vreedzame en elkaar wederzijds ondersteunende relaties die gebaseerd zijn op gelijkwaardigheid, respect en vertrouwen. Vanuit het perspectief dat ons leven in essentie een bestaan-in-relatie is, verwijst het begrijp Goede Relaties naar het feit dat we ons realiseren dat we onze relaties zijn. Een logisch gevolg hiervan is dat Samenlevingen in Balans samenlevingen zijn zonder geweld tegen vrouwen en kinderen. De informatie over Samenlevingen in Balans onthult bovendien dat het hebben en onderhouden van zulke relaties essentieel is voor een ‘goede gemeenschap. Gregory Cajete schrijft in zijn boek Native Science dat deze Goede Relaties met elkaar, dus tussen mannen en vrouwen, volwassenen en kinderen, jong en oud, en alles in de natuur, in feite de hoeksteen van de samenleving vormen. (…) Bij de Minangkabau op Sumatru is het begrip Goede Relaties bekend als tali budi. De waarde voor de samenleving van tali budi wordt door hen als volgt onder woorden gebracht:

Het huis is sterk omdat het een fundering heeft,
breek de fundering en het huis is verwoest.
De samenleving is sterk vanwege goede relaties,
breed de goede relaties en de samenleving is gebroken.”

Onoplettende, emotionele en collectieve blindheid

Zaken die de transitie naar een Samenleving in Balans lastiger maken, zijn onoplettende, emotionele en collectieve blindheid. De Vries: “Volgens psycholoog en deskundige op het terrein van intelligentie Robert J. Sternberg willen veel mensen, ondanks het feit dat het tegenovergestelde wordt beweerd, iets nieuws ‘gewoon niet horen’. Het grootste struikelblok hierbij is volgens hem de culturele druk om ons te conformeren en dus om niet origineel en verschillend te zijn, waardoor volgens hem in onze westerse samenleving zelfs de criteria voor intelligentie zowel op school als op het werk meer gebaseerd zijn op het vermogen om zich te conformeren dan op het vermogen om te leren. Wat creatief en nieuw is, brengt vaak een positieverandering mee. Maar wat nieuw is, is ook vreemd, en wat vreemd is kan eng en zelfs bedreigend zijn – dat is waarom “zij” het niet willen horen, schrijft hij. Peter A. Levine legt vanuit zijn deskundigheid uit dat het niet openstaan voor iets nieuws en daarom ook niet echt kunnen leren mede samenhangt met de getraumatiseerde staat, waardoor een normale oriëntatie reactie afwezig is. De oriëntatie reactie zorgt ervoor dat we de nieuwe informatie die we gewaarworden, kunnen identificeren. Als deze functie verstoord raakt, leidt iedere nieuwe hoeveelheid informatie tot verwarring en overbelasting. In deze situatie kunnen we geen verbanden meer zien en details niet meer aan elkaar passen tot een zinnig geheel. In plaats daarvan vergeten we de onbegrijpelijke informatie gewoon weer.

Spiritueel ontwaken

De Vries: “Wiskomkeepers van over de hele wereld hebben vastgesteld dat we ons op dit moment na een lange periode van ‘spiritueel slapen’ in de volgende periode van ‘spiritueel ontwaken’ bevinden. Met het begrip ‘wakker worden’ wordt verwezen naar bewustwording en het begrip is in essentie synoniem met ‘zich herinneren’. Mensen die wakker worden, beginnen zich te herinneren wie zijn in essentie zijn en kiezen er daarom bewust voor om hun leven niet langer te laten bepalen door angst. Wakker worden betekent ook dat we ons steeds bewuster worden van de innerlijke wens naar herstel van de dynamische balans tussen het mannelijke en vrouwelijke in onszelf.”

Dat biedt perspectief voor de een toekomst waarin we als samenleving kunnen zorgdragen voor een culturele zelforganisatie waarbij het Leven centraal staat en die in al haar facetten levensondersteunend is.

Meer lezen over Marja de Vries en haar werk?

Bekijk hier haar website.

Je kunt het boek Samenlevingen in Balans voor 32,50 Euro bestellen bij je bibliotheek, je lokale boekhandel of via bol.com