Een kudde pinguïns – Herkennen en aanpakken van systeemtrauma in je organisatie

Een kudde pinguïns – Leidingnemen in posttraumatische groei in teams van Goof van Amelsvoort gaat over hoe je systeemtrauma in je organisatie kunt herkennen en aanpakken. Dit boek is een aanrader als jij, als leidinggevende, wilt leren hoe je jouw ‘sensitiviteit als hard skill’ kunt inzetten om de beschadigde relationele bedrading in je organisatie te herstellen.

In dit artikel vraag ik Goof de belangrijkste punten uit zijn boek met je te delen’ en hoe je de de drie soorten moeheid die je in jezelf en in organisaties kunt tegenkomen kunt herkennen (en aanpakken).

boekbespreking door Petra Hiemstra, 11 januari 2023

De kwaliteit van de relationele bedrading bepaalt organisatiesucces

Goof: “Als organisatieadviseur en teamcoach kijk ik als ecoloog naar teams en organisaties. Een team is niets anders dan een verzameling individuele bomen in een complex systeem, waarvan het meeste leven zich afspeelt in de ondergrond. Onzichtbaar. Bomen hebben uitgebreide wortelstelsels en in samenwerking met allerlei schimmels geven bomen informatie aan elkaar door. En zo zitten teams ook in elkaar. De relationele bedrading zit voor een groot gedeelte ondergronds en herstel van trauma is alleen mogelijk door de processen in de ondergrond te voeden, door negatieve patronen te begrenzen, gezonde patronen te stimuleren en gevoeligheden en oud zeer met compassie te benaderen.

Getraumatiseerde teams zijn teams waarvan de relationele bedrading is beschadigd. Vaak schieten getraumatiseerde teams in de overleveringsstand, waardoor ze geen oog meer hebben voor het grotere geheel en teamleden zich terugtrekken. Een natuurlijke neiging van organisaties is om als zaken niet lopen zoals ze zouden moeten, de ‘rotte appels’ te vervangen. Echter, vaak blijkt dat geen oplossing. Het team blijft (dis)functioneren als voorheen. Vaak ontbreekt het inzicht dat zoals Philippe Bailleur schrijft in zijn boek ‘Stuck – Trauma in organisations‘ dat de kracht van levende systemen in de relationele bedrading tussen mensen, teams en afdelingen zit.

Bailleur geeft ook een heldere definitie van systeemtrauma: “Systeemtrauma ontstaat door een (reeks) gebeurtenis(sen) of aanhoudende omstandigheden die ene overweldigend effect hebben op een groep, team of organisatie ten koste van het vermogen om gebalanceerd te blijven functioneren op fysiek, emotioneel, mentaal en/of spiritueel vlak.”

Een kudde pinguïns – Hoe herken je Systeemtrauma in organisaties

Goof: “In mijn boek heb ik een checklist opgenomen hoe je systeemtrauma in je organisatie kunt herkennen. Er kan sprake zijn van systeemtrauma als:

• Incidenten en gebeurtenissen uit het verleden niet worden afgerond of uitgepraat. Ze komen steeds terug als een oplaaiende veenbrand;
• Het team belangrijke vaardigheden ontbeert (zoals besluiten nemen, feedback geven en ontvangen, luisteren, mededogen);
• Teamleden geen verantwoordelijkheid nemen voor het geheel en voor de consequenties van hun soms (grensoverschrijdende) gedrag;
• Emoties soms hoog oplaaien (met ogenschijnlijk weinig aanleiding);
• Teamleden zich op hun eigen eilandjes terugtrekken (inhoudelijk of qua klanten) of fysiek op een andere plek gaan werken;
• Gevoelens nauwelijks gedeeld worden en mensen zich niet kwetsbaar op durven stellen. Er is vaak spanning voelbaar;
• Teamleden zich niet met elkaar verbinden, niet met de leiding en niet met de organisatie;
• Er volop verzuim, geroddel en geklaag waarneembaar is. Het verloop in de leiding (of in bepaalde teams) is hoog.”

Gouden Regels voor omgaan met organisatietrauma

Goof: “Een aantal Gouden Regels die ik mensen in organisaties meegeef is: besef dat rotgevoelens erop wijzen dat er behoeftes zijn die niet worden vervuld of erkend. Durf op de pijn en de angst af te gaan. Zoom uit. (Her)ken projecties. Doorloop een volledig onderzoeks- en hersteltraject! Durf sancties te verbinden aan pestgedrag. Help collega’s om uit de dramadriehoek en in de winnaarsdriehoek te komen. Neem daarbij een lerende houding aan ten aanzien van problemen, die vaak (posttraumatische) groeikansen blijken.

Pijnlijke emoties die besproken kunnen worden en angst die erkend wordt, geeft verlichting, hoe ernstig gebeurtenissen uit het verleden ook zijn. Pijnlijke emoties en angst die niet besproken worden, gaan ondergronds en ondermijnen samenwerking. Gebruik de 10% regel – gun teams met verzorgende of handhavende functies tenminste 10% van hun tijd om ingrijpende gebeurtenissen samen te verwerken.”

Goede grootluistervragen die iedere leider of manager zichzelf kan stellen, zijn: Draag ik bij aan herstel van de relationele bedrading of verzwak ik die juist? en Draag ik bij aan het herstel van trauma of versterk ik trauma in teams?’ 

Organisatie veerkracht begint bij persoonlijke veerkracht 

Goof: “Of teamleden zich psychologisch veilig voelen en onderling van elkaar afhankelijk durven (en ook kunnen zijn) wordt allereerst bepaald door de psychosociale ontwikkeling in hun jeugd.  De Duitse psycholoog Erik Erikson ontwikkelde 8 fasen die we als kind doorlopen, waarvan ik er in mijn boek 3 uitwerk:

• 0-1 jaar – Vertrouwen versus wantrouwen – Kernvraag: Kan ik de wereld vertrouwen?
• 1-3 jaar – Autonomie versus schaamte – Kernvraag: Mag ik mezelf zijn?
• 3-6 jaar – Initiatief versus schuldgevoel – Kernvraag: Mag ik doen wat ik doe?

Een andere voorspellende factor is de kwaliteit van het leiderschap.

Destructieve managers of leidinggevenden – de 4 meest voorkomende types

• De Dominante Leider – deze luistert doorgaans slecht en houdt informatie achter, waardoor teamleden dat ook doen en zo in een spiraal naar beden terecht komen.
• De Grenzeloze Coach – deze goedgelovige mensenmens veroorzaakt onveiligheid omdat er geen heldere grenzen worden aangegeven en resultaten achterblijven.
• De Laissez-faire leidinggevende – deze flierefluiter kan slecht omgaan met druk en geeft niet thuis als het moeilijk wordt waardoor mensen verwaarloosd worden en richting en doelgerichtheid ontbreekt.
• De Doorgeschoten presteerder – deze soms een tikje arrogante manager legt de lat hoog voor het team en oefent druk uit om resultaten te behalen. Het manipuleren van resultaten en woede uitbarstingen horen bij het spel, waardoor een angstcultuur ontstaat.
• De *Narcistische* leider – is net zo charismatisch als dat hij/zij onvoorspelbaar en ondermijnend gedrag vertoont.We schrijven *narcistisch* hier expliciet tussen sterretjes om aan te geven dat er, zolang er geen sprake is van een formele psychiatrische of psychologische diagnose, er enkel een vermoeden van *narcisme* kan zijn. Op basis van dit vermoeden kun je onderzoeken of je als medewerker of relatie met deze persoon kunt en wilt blijven werken.

3 vormen van moeheid in organisaties

1. Compassion fatigue – zeker in zorgende beroepen waar een groot beroep wordt gedaan op emotionele betrokkenheid, waar veel emotionele arbeid wordt verricht of waar medewerkers last kunnen hebben van vicarious trauma (trauma dat wordt overgenomen of ‘negatief wordt gecompenseerd’ – dat wil zeggen dat wat voor klanten belangrijk wordt gevonden, juist in de eigen organisatie ontbreekt en negatief wordt gecompenseerd) kan ‘compassiemoeheid’ ontstaan;
2. Enforcement fatigue – in sectoren waar medewerkers regels moeten handhaven die onduidelijk of ongewenst zijn (en die daardoor agressie oproepen) of die regels moeten handhaven die steeds veranderen, kan enforcement fatigue optreden;
3. Change fatigue – treedt op als alle veranderingen in de organisatie culmineren, als leidinggevenden de veranderingen, ontslagrondes en (her)benoemingen niet met meer kunnen uitleggen, als de leiding slechts cosmetisch opereert en steken laat vallen bij het aanpakken van de werkelijke oorzaken van problemen en dit de medewerkers echt te veel wordt.

5 kenmerken van succesvolle teams

Goof: “Gelukkig gaat het in veel organisaties wél goed. Er zijn grofweg 5 kenmerken en kwaliteiten waaraan je gezonde veerkracht van de onderlinge relationele bedrading kunt herkennen. Deze zijn waarneembaar als medewerkers:

1. zich psychologisch veilig voelen- medewerkers durven zich uit te spreken, kwetsbaarheid te tonen en risico’s te nemen, zonder de angst uitgelachen te worden of zich te moeten schamen als het mis gaat – er wordt meer ‘geTOPt dan geTOBd’ – leidinggevende nemen en geven voldoende tijd om belangrijke bijdragen, kwaliteiten en gebeurtenissen te erkennen. Zij geven medewerkers voldoende tijd om rouwen over verlies, om gebeurtenissen te verwerken en om te herstellen van ervaren trauma’s;

2. onderling afhankelijk durven te zijn – teamleden rekenen op elkaar, delen informatie, streven naar kwaliteit, gaan uit van ‘macht tot in plaats van ‘macht over’, kennen elkaars waardensystemen, zijn betrouwbaar en leveren op tijd. Persoonlijkheidsverschillen inclusief de spanningen die daarbij horen worden erkend en benut. Het team kan op een gezonde manier conflicten aangaan en oplossen;

3. een heldere structuur en duidelijkheid hebben- doelen en verwachtingen zijn duidelijk en plannen worden gedragen (commitment), teamleden nemen verantwoordelijkheid voor het resultaat;

4. hun werk als zinvol ervaren- ze werken aan iets wat ze écht belangrijk vinden;

5. hun werk als impactvol ervaren – dat waaraan gewerkt wordt doet ertoe.”

Een kudde pinguïns door Goof van Amelsfoort

Goof werkt voor organisaties, teams en leidinggevenden die echt uit de ellende willen komen en willen floreren. Waarbij hij een voorkeur heeft aan opdrachten die gekoppeld zijn aan het thema diversiteit en waarbij men open staat voor systemisch werk. Zijn boek is bedoeld als gift aan teams die het heft in eigen hand willen nemen. Meer weten over Goof van Amelsvoort – klik dan hier voor zijn website 2engage.nu.

Winnaars Een kudde pinguïns Nieuwsbrief Januari 2023

In onze nieuwsbrief van januari 2023 hebben we een 5 exemplaren van dit prachtige boek verloot. De winnaars zijn: R. Lindeboom, Annechien Broekmeijer, Thera Kosian, B. Diepenbroek en Jessy van Liempt. Van harte gefeliciteerd!

Wil je dit boek bestellen? Dat kan voor 32,50 Euro. Steun met je aankoop graag bij je lokale boekhandel of leen het bij de bieb. Uiteraard heb je het ook met één klik in huis via bol.com of managementboek.nl

Uit Een kudde pinguïns van Goof van Amelsvoort